ՆՄԱՆ ԲԱՆԵՐ ԷԼ ԵՆ ԵՂԵԼ

Վերջերս «Արարատ» ամսագրի էջերում հանդիպեցի «ԺԳ. ԴԱՐԻ ՄԻ ՈՒՂԵՒՈՐԻ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆԸ ՀԱՅՈՑ ՄԱՍԻՆ» վերտառությամբ մի հոդված, որում ներկայացվում է 1284թ. գարնանը Դոմինիկյան մի վանականի (Burchardus de Monte Sion) ուղեգրությունը, հուշերը Կիլիկյան Հայաստանի հայերի կենցաղի, Հակոբ Ա Կլայեցի կաթողիկաոսի (1268-1286թթ.) և Լևոն Գ թագավորի (1269-1289թթ.) մասին: Ստորև ցանկանում եմ փոքրիկ մեջբերումներ կատարել այս ուղեգրությունից՝ ուշադրություն հրավիրելով հատկապես այն իրողությունների վրա, որոնց այսօր հազվադեպ էլ չես հանդիպի: 

«Եղա նաև Հայաստանի և Կիլիկիայի թագավորի մոտ: Կային նրա մոտ նաև քանի մի թաթարներ: Մյուսները սակայն բոլորը, որ ծառայողների թվին էին պատկանում, քրիստոնյաներ էին, թվով մոտ 200 հոգի: Տեսա սրանց եկեղեցի շտապելիս, պատարագին ներկա գտնվելու, ծնկաչոք և ջերմեռանդությամբ աղոթելու:

ԶԱՏԿԻ և ՆՆՋԵՑՅԱԼՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

Վերջերս ինձ անընդհատ հարցնում են. «Եթե տանը նոր հանգուցյալ կա, արդյոք փոխվո՞ւմ է Սուրբ Հարության ընթրիքի ճաշացանկն ու «արարողակարգը»: Հարցի ծագումնաբանությունը ինքնին հասկանալի է. ինքս ականատես եմ եղել ընտանիքների, որ Զատկական հավկիթը չեն ներկել` պատճառաբանելով, թե «նոր մեռել» ունեցող տունը ձու չի ներկում: Կամ կան մարդիկ, որ պնդում են, որ եթե Զատկի օրն ավելի շուտ է, քան նոր մեռած մարդու քառասունքը, ապա Զատիկը «կտրում է» այն և անհրաժեշտ է գերեզմանատուն այցելել Զատկին նախորդող շաբաթ կամ հենց կիրակի օրը...

Թույլ տվեք հարցնել. որտեղի՞ց են ծնվում այս բոլոր ավանդապատումներն ու կրոնա-ծիսական հորինվածքները... Համենայն դեպս Սուրբ Հարության տոնակատարություններն ու ավանդությունները, ինչպես նաև թաղման և դրա հետ կապված ծեսի տեսական ու գործնական բոլոր հիմքերը ծնունդ են առել Հայոց Եկեղեցու ծոցում, իսկ եկեղեցական կարգը պահանջում է վերոգրյալների միանգամայն հակառակը:

ԲԼԻԹԱՄԱՆԻԱ

Եթե սոցհարցում անցկացնենք, թե ի՛նչ ենք հայերս առաջնահերթ մտաբերում, երբ լսում ենք Սուրբ Սարգսի անունը, ապա վստահ եմ առաջին հորիզոնականը պիտի զբաղեցնի աղի բլիթը:
Որքան էլ Սուրբ Սարգիս զորավարի տոնը զուգորդվի բլիթի հետ, այնուամենայնիվ, ի զարմանս շատերի, ասեմ, որ դրանք միմյանց հետ կապ չունեն: Զարմացա՞ք: Հստակեցնեմ` Սուրբ Սարգիս զորավարի, նրա որդի Մարտիրոսի ևտասնչորս զինվորների հիշատակության օրը` հոգոր տոնը, ոչ մի ուղղակի կապ չունի Սուրբ Սարգսի ավանդական-ժողովրդական սովորույթների և դրանցից ամենահայտնիի` աղի բլիթի հետ: Ավելին, ժողովրդական բանահյուսությունը, տոնակատարություններն ու սովորույթները, հաճախ մեր առջև բացահայտում են այլ, միանգամայն տարբեր Սարգիս զորավարի, իսկ տոնն այլ երանգներ ու բովանդակություն է ստանում:

Մի բան, սակայն, հաստատ է` հայը սիրել և այժմ էլ սիրում է այս տոնը, և այս է առաջին պատճառը եկեղեցականի և ժողովրդականի նման միահյուսման: Միահյուսումն այսօր այնքան ուժեղ է, որ տարբաժանելն էլ է դժվարանում, և հոգևորի վրա զարգացած ժողովրդկան սովորույթները դարձել են սոսկ եկեղեցական տոնը գեղեցկացնող, դրան առօրյայից տարբերակող հատկություններ տվող ատրիբուտներ, զարդարանքներ, որոնցով տոնը ավելի կենսունակ է դարձել:

ՄՈՄԱՎԱՌՈՒԹՅՈ՞ՒՆ, թե...

Ինձ հարցրեցին ու մեղադրեցին. «Սուրբ Գրքում գրված չէ, որ եկեղեցիներում պետք է մոմ վառել, ինչո՞ւ եք վառում. չէ՞ որ Քրիստոսն է Լույսը աշխարհի»: Թե՛ հարցը, թե՛ դրա պատճառը և թե հարցը տվողի ինքնությունն ինձ համար առավել քան ակնհայտ էին: Գործում էր բողոքական-աղանդավորական  "sola scriptura" (միայն Գրություն) մոլորեցնող սկզբունքը:

Պատասխանեցի. «Իսկ Աստվածաշնչում որևէ բան կա՞ գրված բարիք գործելու մասին»: Խոսակիցս հաստատեց, որ կա, բայց չհասկացավ, թե հարցս ի՛նչ կապ ուներ մոմի հետ:

Մոմավառության թեմայով Առաքելական Եկեղեցու և հոգևոր դասի կողմից տարբեր միջոցներով ու ձևերով մեկնաբանություններ տրվել են, ու թվում էր, թե ամեն բան հասկանալի պիտի լիներ, բայց... երևույթի թյուրըմբռնումը և մեկնաբանումը հասարակության կողմից, ինչպես ասում են, անպակաս է: Որքան էլ ասածս սուր լինի, մոմավառությունն այսօր շատերի համար հավատքի դրսևորման միակ միջոցն է, որ շատ հաճախ ես ինքս կորակեի որպես սնահավատություն: Այս է պատճառը, որ հիմա ուզում եմ խոսել մոմի մասին և պիտի խոսեմ շատ պարզ, շատ առօրեական, շատ կիրառական տեսանկյունից` մի կողմ թողնելով խորհրդաբանությունը, հոգեբանությունն ու մնացած-մնացածը:

ԱՌԱՋԻՆԸ ՀԱՎԱՍԱՐՆԵՐԻ ՄԵՋ

Տե´ս նաև` 

ԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԽՈՆԱՐՀ ԱՍՏԻՃԱՆՆԵՐԸ, Ո՞Վ է ՍԱՐԿԱՎԱԳԸ, 

ԱՄՈՒՍՆԱՑՅԱ՞Լ, թե՞ ԿՈՒՍԱԿՐՈՆ, 

ԵԿԵՂԵՑՈՒ «ՀՍԿԻՉՆԵՐԸ»

Կաթողիկոսական երկգլխանի
արծիվ

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու նվիրապետության գլուխը Կաթողիկոսն է: 
Կաթողիկոսն իր հոգևոր-նվիրապետական պաշտոնով եպիսկոպոս է, միայն թե ինչպես կաթողիկոս բառն է թարգմանվում, ընդհանրական եպիսկոպոս, այսինքն` եպիսկոպոս, որն իշխանություն ունի բոլոր եպիսկոպոսների վրա` եպիսկոպոսապետ: Հաճախ Կաթողիկոսի պաշտոնը մեկնաբանում են որպես «առաջինը հավասարների մեջ»: Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տիտղոսն է` 
«ԾԱՌԱ ՀԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍԻ, ՈՂՈՐՄՈՒԹՅԱՄԲ ԱՍՏԾՈ ԵՎ ԱԶԳԻ ԿԱՄՔՈՎ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԱՊԵՏ ՈՒ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԲՈԼՈՐ ՀԱՅԵՐԻ, ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔ ՀԱՄԱԶԳԱԿԱՆ ՆԱԽԱՄԵԾԱՐ ԱՐԱՐԱՏՅԱՆ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՍՈՒՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿԵ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԱԹՈՌԻ»: