ՄՈՄԱՎԱՌՈՒԹՅՈ՞ՒՆ, թե...

Ինձ հարցրեցին ու մեղադրեցին. «Սուրբ Գրքում գրված չէ, որ եկեղեցիներում պետք է մոմ վառել, ինչո՞ւ եք վառում. չէ՞ որ Քրիստոսն է Լույսը աշխարհի»: Թե՛ հարցը, թե՛ դրա պատճառը և թե հարցը տվողի ինքնությունն ինձ համար առավել քան ակնհայտ էին: Գործում էր բողոքական-աղանդավորական  "sola scriptura" (միայն Գրություն) մոլորեցնող սկզբունքը:

Պատասխանեցի. «Իսկ Աստվածաշնչում որևէ բան կա՞ գրված բարիք գործելու մասին»: Խոսակիցս հաստատեց, որ կա, բայց չհասկացավ, թե հարցս ի՛նչ կապ ուներ մոմի հետ:

Մոմավառության թեմայով Առաքելական Եկեղեցու և հոգևոր դասի կողմից տարբեր միջոցներով ու ձևերով մեկնաբանություններ տրվել են, ու թվում էր, թե ամեն բան հասկանալի պիտի լիներ, բայց... երևույթի թյուրըմբռնումը և մեկնաբանումը հասարակության կողմից, ինչպես ասում են, անպակաս է: Որքան էլ ասածս սուր լինի, մոմավառությունն այսօր շատերի համար հավատքի դրսևորման միակ միջոցն է, որ շատ հաճախ ես ինքս կորակեի որպես սնահավատություն: Այս է պատճառը, որ հիմա ուզում եմ խոսել մոմի մասին և պիտի խոսեմ շատ պարզ, շատ առօրեական, շատ կիրառական տեսանկյունից` մի կողմ թողնելով խորհրդաբանությունը, հոգեբանությունն ու մնացած-մնացածը:

Էլեկտրականությունը Հայոց Եկեղեցի մուտք է գործել միայն 20-րդ դարի սկզբին` երջանկահիշատակ Մատթեոս Բ Իզմիրլյան կաթողիկոսի (1908-1910թթ.) օրոք, ինչից անշուշտ ենթադրելի է, որ Առաքելական Եկեղեցին ավելի քան 1600 տարի Էդիսոնի լամպով չէ, որ լուսավորել է իր վանքերն ու տաճարները: Հնում եկեղեցու լուսավորության ամենահարմար միջոցները կանթեղներն ու մոմերն էին, որոնք նաև, որպես խորհրդանիշեր հիշատակվում են ոչ ավել ոչ պակաս Հին և Նոր Կտակարաններում, ասել է թե` Աստվածաշնչում:

Եթե այսօր մոմի պատրաստումը բավական մատչելի է ի շնորհիվ պարաֆին կոչվող նյութի, ապա նախկինում մոմը մի քանի անգամ թանկ արժեր, քանի որ պատրաստվում էր թանկ հումքից` մեղրամոմից: Եվ քանի որ եկեղեցու նյութական միջոցները միշտ չէ, որ հնարավորություն էին տալիս լուսավորության համար մոմ գնել, ապա հավատացյալներն իրենք սիրահոժար բարեգործություն էին անում «եկեղեցու պայծառության համար» և գումար էին տրամադրում մոմ գնելու համար կամ իրենք էին նվիրում մոմը: Նկատեմ նաև, որ այս սովորույթը մինչև այսօր գործում է Հայոց Եկեղեցու որոշ ծուխերում. հավատացյալները (հիմնականում տարեց մարդիկ, ում մոտ եկեղեցու նախկին դրվածքի մասին հիշողությունները դեռ չեն մարել) ժամանակ առ ժամանակ մոմ են գնում ու նվիրաբերում եկեղեցուն` Սուրբ Սեղանին դնելու: 20-րդ դարասկզբին, երբ էլեկտրականությունն արդեն հասանելի էր նաև Մայր Տաճարում (ավելի ուշ` այլ եկեղեցիներում ևս), իսկ մոմի պատրաստումն ավելի դյուրին, մոմի կիրառությունը մի տեսակ ավելորդ էր դառնում, սակայն մարդիկ սովորույթի ուժով չդադարեցին իրենց մոմը կամ գումարը նվիրաբերել եկեղեցուն` «եկեղեցու պայծառության համար»: Եկեղեցիներում մոմավառությունը փոքր-ինչ այլ սկզբունքով սկսվեց իրագործվել. հավատացյալը չդադարեց իր փոքրիկ լուման ներդնել «եկեղեցու պայծառության համար», այլ ուղղակի որոշակի գումարով գնում էր մոմը, իսկ այդ գումարները ծախսվում էին ինչպես նոր մոմարտադրության վրա, այնպես էլ ի բարին էին ծառայեցնում հավատացյալի նվիրաբերումը: 

Ինքնին հասկանալի է, որ մեզանից քչերը կարող են այսօր բարեգործություն անել մի ամբողջ մանկատան, ծերանոցի կամ սոցիալապես անապահով ընտանիքի, մեզանից շատ քչերը կկարողանան կառուցել եկեղեցի կամ վերանորոգել տաճար, սակայն ամեն մեկի նվիրաբերած չնչին թվացող լումայով ի վերջո հնարավոր է լինում մի ամբողջ մեծ ծրագիր իրագործել և դրան կամովին մասնակցում է բուն եկեղեցին` հավատացյալը:

Միով բանիվ մոմավառությունը իր բուն նշանակությամբ ոչ այլինչ է, եթե ոչ բարեգործություն. չէ՞ որ քրիստոնյայի կյանքի նպատակներից մեկն էլ բարիք գործելն է կամ ինչպես Քրիստոսն է ասում դրամից բարեկամներ ստեղծելը (հմմտ. Ղուկ. 16:9), որովհետև «Երանելի՜ է մանավնդ տալը, քան առնելը» (Գործք. 20:35):

Սա, ինքնին, գովելի է և խրախուսելի, սակայն նույնը չեմ կարող ասել այն երևույթի մասին, երբ մարդը մոմավառությունը վերածում է մի արարքի, որի մեջ տեսնում է իր փրկությունը, որով ցուցաբերում է իր ամբողջական հավատքը և որով չես հասկանում ինչպես, ցույց է տալիս իր քրիստոնյա լինելը: Նույնն է, թե մարդը մտնի ոսկյա զարդերի խանութ ու նախատեսված թանկարժեք զարդի փոխարեն գնի գնաթերթիկը ու առևտրից գոհ՝ մեկնի տուն: Մի անեկդոտ հիշեցի. «Մեկը փողոցում մեծ կոճակ է գտնում. «Այո՛,-ուրախ բացակնչում է նա,- կոճակը կա, մնաց վերարկուն» :))):

Ստիպված եմ ասել` մոմավառությունը քիչ է քրիստոնյա լինելու համար, այն կարող է մեկնարկի դեր կատարել մարդու հոգևոր կյանքի զարգացման մեջ, բայց միայն ու միայն դրանով քրիստոնեկան կյանքը սահմանափակելը համազոր է հոգու մահվան, քանզի մոմ վառելը չափազանց աննշան դեր կարող է խաղալ մարդու փրկության մեջ, կարևոր սոսկ այնքանով, որքանով որ մոմ գնող մարդը բարեգործական մի քայլ է անում` մոմի գումարով իր նպաստը բերելով Եկեղեցուն և որոշ հասարակական կառույցների: Ու այս դեպքում, հավատացե՛ք, ոչ մի  էական կարևորություն չունի ո՛չ գնած մոմի գինը և չափը, ո՛չ դրա քանակը, ո՛չ դրա՝ ամբողջապես կամ կիսատ վառվելը և ոչ էլ այն, թե ո՛ր ձեռքով ես մոմը վառում. կարևոր է, թե ի՛նչ գիտակցությամբ ես այդ անում և ի՛նչ ես դրանով հանդերձ պահում սրտումդ, քանզի նյութը՝ մոմը, չէ մարդուն դատողը և փրկողը, այլ սրտեր ու երիկամներ քննող Աստված, Ով պիտի տեսնի քո սրտի բարիքը, քո խղճի աննենգությունն ու Եկեղեցու առաքելությանը զորավիգ լինելդ և ասի. «Ապրե՛ս, բարի՛ և հավատարի՛մ ծառա, որովհետև այդ քչի մեջ հավատարիմ եղար, շատի վրա կկարգեմ քեզ. մտի՛ր քո տիրոջ ուրախության մեջ» (Մատթ. 25:21)։

Հ.Գ. Իսկ ինչ վերաբերում է աղավաղված sola scriptura-ին...

«Եվ այս բանն ասում եմ, որպեսզի ոչ ոք ձեզ չմոլորեցնի պատիր խոսքերով. որովհետև, թեպետև հեռու եմ մարմնով, բայց հոգով ձեզ հետ եմ. ուրախանում եմ, երբ տեսնում եմ ձեր բարի վարքը և ձեր հավատի ամրությունը ի Քրիստոս Հիսուս։ Արդ, ինչպես որ ընդունեցիք Քրիստոս Հիսուսին՝ Տիրոջը, այնպես էլ ընթացե՛ք նրանով՝արմատավորված և կառուցված նրա վրա, հաստատ մնալով հավատի մեջ, ինչպես որ ուսանեցիք, որպեսզի աճէք նրա մեջ գոհությամբ։ Զգո՛ւյշ եղեք, չլինի թե մեկը ձեզ գրավի ճարտարամտությամբ և սնոտի խաբեբայությամբ. դրանք մարդկային ավանդության և բնության տարերային ուժերի վրա են հիմնված և ոչ Հիսուս Քրիստոսի ճշմարիտ վարդապետության վրա. քանի որ նրա մեջ է բնակվում Աստուածության ամբողջ լիությունը մարմնապես» (Կող. 2:4-9)։

Հ. Գ. 2. ԱՆՊԱՅՄԱՆ ԴԻՏԵՔ ՆԱԵՎ ԱՅՍ ՏԵՍԱՆՅՈՒԹԸ՝ https://www.youtube.com/watch?v=v_4cShPoy5k&t=2s