ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԹՈՂՆՈՒՄ ԵՆՔ ՁԵԶ

Մօտեցաւ Տեառընդառաջի տօնը (Տրնդես), եւ դարձեալ նորոգուեցին այս տօնի շուրջ առնչուող խօսակցութիւնները։ Շատերը կարծում են, թե այն հեթանոսական տօն էր եւ Հայ Եկեղեցին չկարողանալով ժողովրդին կտրել իր հեթանոս անցեալից, փոխարէնը հռչակեց մի նոր տօն…։ Ցաւօք սրտի կարգ մը հոգեւորականներ նոյնպէս կիսում են այս կարծիքը։
Այս միտքը այնքան խօսուեց, որ մեր ցեղակրօնները խանդավառուած կարծեցին, թէ իսկապէս իրենց տօնն է եղել, որ նոյնիսկ FBի էջերում հրաւիրում են մասնակցելու իրենց «տրնդես»ի տօնակատարութեանը։

Տխուր է եւ ծիծաղելի...

• Նախ եւ առաջ ուզում ենք տօնի տեղափոխութեան մասին խօսել։ Հարց է առաջանում, թե ինչպէս կաթոլիկ եկեղեցին Քրիստոսի Ծննդեան օրը ՝ Յունուարի 6-ը, տեղափոխեց Դեկտեմբեր 25ի, որ հեթանոսական տօն էր արեւմուտքում. արդեօք այդպէս էլ մեր հայրե՞րը Տեառընդառաջի տօնը տեղափոխեցին հեթանոսական տօնի օրը։ Այս տրամաբանական չէ, որովհետեւ Քրիստոսի Ծննդից (Յունուարի 6) 40 օր յետոյ (Փետրուար14) է գալիս Տեառընդառաջը։ Կամ էլ ճիշդ հակառակը՝ արդեօ՞ք հեթանոսական տօնը տեղադրուեց Տեառընդառաջի օրը... Եզրակացութիւնը թողնում ենք ձեզ:

ՎԱՂԱՐՇԱՊԱՏ - ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Համայն հայության հոգևոր մայրաքաղաքը՝ Էջմիածինը, ի տարբերություն աշխարհի շատուշատ քաղաքների, իր տոնը նշում է տարվա մեջ 2 անգամ։ Թերևս ես կառանձնացնեի այդ տոները որպես Սուրբ Էջմիածնի Տոն, որը նշվում է Հոգեգալուստի տոնից 2 շաբաթ հետո՝ տոնախմբելով Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի՝ ՄԻԱԾՆԻ ԷՋՔԻ (այստեղից էլ՝ ԷՋՄԻԱԾԻՆ) տեսիլքը և Հայոց հողում քրիստոնեության հաստատումը, և Վաղարշապատ քաղաքի տոն, որը, չնայած Վաղարշապատի 2699-ամյա պատմությանը, նշվում է միայն վերջին տարիներին այս՝ հոկտեմբերի 8-ի օրը։ Մի տեսակ խճճված է իմ ծննդավայր այս քաղաքի անվան հարցը, քանի որ մինչև 20-րդ դարի կես այն հայտնի է եղել որպես Վաղարշապատ, իսկ այսօր այն առել է իր սրտի՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի անվանումը և կոչվում է պարզապես ԷՋՄԻԱԾԻՆ։ Անվանումների այս «թնջուկը», միևնույն ժամանակ, առիթ է ստեղծել տոնելու Էջմիածնի տոնը տարեկան 2 անգամ, ինչը կարծում եմ, հիանալի է։

ԱՂՑԱՆ «ՎԱԼԵՆԾԻՆ»

Չգիտեմ ինչո՛ւ հենց լսում եմ «ՎալենԾինի» անունը միանգամից ինչ-որ վարդագույն (ավելի ճիշտ` ռոզըվի) իրականություն եմ պատկերացնում: Հաջորդիվ հիշում եմ դպրոցական տարիներս և էժանագին «դեզադոռները», որ ՎալենԾինի օրերին նվիրում էինք աղջիկներին: Նրանք էլ մեզ բլոկնոտ, գրիչ կամ մեկ այլ բան էին նվիրում: Հայերիս հատուկ մի ձևապաշտությամբ այդ օրը համակվում էինք վարդագույն երազկոտությամբ, ավելի համարձակները թաքուն սիրային նամակներ էին գցում դասընկերուհու պայուսակի մեջ: Եվ վերջ... հաջորդ օրվանից կարծես ոչինչ էլ չէր եղել` «կյանքը ինչպես որ է»: Սրանք իմ մտքերն են ու իմ տպավորությունները:

ԲԼԻԹԱՄԱՆԻԱ

Եթե սոցհարցում անցկացնենք, թե ի՛նչ ենք հայերս առաջնահերթ մտաբերում, երբ լսում ենք Սուրբ Սարգսի անունը, ապա վստահ եմ առաջին հորիզոնականը պիտի զբաղեցնի աղի բլիթը:
Որքան էլ Սուրբ Սարգիս զորավարի տոնը զուգորդվի բլիթի հետ, այնուամենայնիվ, ի զարմանս շատերի, ասեմ, որ դրանք միմյանց հետ կապ չունեն: Զարմացա՞ք: Հստակեցնեմ` Սուրբ Սարգիս զորավարի, նրա որդի Մարտիրոսի ևտասնչորս զինվորների հիշատակության օրը` հոգոր տոնը, ոչ մի ուղղակի կապ չունի Սուրբ Սարգսի ավանդական-ժողովրդական սովորույթների և դրանցից ամենահայտնիի` աղի բլիթի հետ: Ավելին, ժողովրդական բանահյուսությունը, տոնակատարություններն ու սովորույթները, հաճախ մեր առջև բացահայտում են այլ, միանգամայն տարբեր Սարգիս զորավարի, իսկ տոնն այլ երանգներ ու բովանդակություն է ստանում:

Մի բան, սակայն, հաստատ է` հայը սիրել և այժմ էլ սիրում է այս տոնը, և այս է առաջին պատճառը եկեղեցականի և ժողովրդականի նման միահյուսման: Միահյուսումն այսօր այնքան ուժեղ է, որ տարբաժանելն էլ է դժվարանում, և հոգևորի վրա զարգացած ժողովրդկան սովորույթները դարձել են սոսկ եկեղեցական տոնը գեղեցկացնող, դրան առօրյայից տարբերակող հատկություններ տվող ատրիբուտներ, զարդարանքներ, որոնցով տոնը ավելի կենսունակ է դարձել:

ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ԱՄԱՆՈՐԻՑ ԱՌԱՋ

«Ինչպես դիմավորես նոր տարին, այնպես էլ այն կընթանա»,- հաճախ, իսկ դեկտեմբերի կեսից հետո ամեն օր կարելի է լսել հեռուստացույցից և զանգվածային այլ լրատվամիջոցներից: Չեմ կարող ասել՝ ո՛վ է այս խոսքերի հեղինակը կամ ի՛նչ է նա ուզեցել դրանցով ասել, բայց այսօր տպավորությունս այնպիսին է, որ ասացվածքի «արարիչը» լավագույն դեպքում չափազանց անլուրջ է մտածել՝ առանց ավել-պակաս ծանր ու թեթև անելու, կամ (վատագույն դեպքում) ուղղակիորեն նպատակ է ունեցել անիծել Նոր Տարին նշողներին: Համենայն դեպս անհայտ հեղինակի սնահավատական ասացվածքից, թե մեկ այլ սկզբունքից դրդված՝ այսօր Ամանորը նշելը շատուշատ հայրենակիցների համար վերածվել է իսկական փորձության ու փորձանքի: