ՄԵՐ ՎԵՐՋՆԱԿԱՆ ՀՈՒՅՍՆ ՈՒ ՓԱՓԱԳԸ - Շավիղ 38

Հարց. Կարծես հասկացա, որ չորս խորհելիք նյութերից երեքը մահն է, դատաստանը և դժոխքը: Ո՞րն է չորրորդ խորհելիք նյութը:

Պատասխան. Չորրորդ խորհելիքը ողջ աշխարհի հույսն ու փափագն է՝ արքայությունը:

Հարց. Կխնդրեի, որ ուսուցանեիր նաև արքայության մասին:

Պատասխան. Արքայության մասին ճառելն ու քեզ հասու դարձնելն իմ կարողությունից վեր բան է, քանի որ Պողոս առաքյալն էլ չկարողացավ նկարագրել այն. «Ինչ որ աչքը չտեսավ, և ականջը չլսեց, և մարդու սիրտը չընկավ, Աստված այն պատրաստեց Իր սիրելիների համար» (Ա Կորնթ. Բ 9):

Հարց. Մի՞թե ոչինչ չկա գրված արքայության մասին: Բայց չէ՞ որ ասացիր՝ չորս առարկայի շուրջ պիտի խորհեմ, երեքի մասին իմացա և պիտի խորհեմ, բայց ինչպե՞ս խորհեմ, թե ի՞նչ է արքայությունը, երբ ոչինչ չգիտեմ նրա մասին:

ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ ՕՐԸ - Շավիղ 37

Հարց. Շատ լավ: Հասկացա, որ ամեն բանից առաջ պիտի մահվան մասին մտածեմ: Ուրիշ ի՞նչ մտորման առարկա ունեմ:

Պատասխան. Երկրորդ մտորումը դատաստանի օրն է: Երբ Քրիստոս՝ արդար Դատավորը, նորից պիտի իջնի երկնքից և նստելով դատողի աթոռին՝ պիտի դատի յուրաքանչյուրին ըստ իր գործածի. արդարներին պիտի վարձատրի, իսկ մեղավորներին պիտի պատժի:

Հարց. Այդ մասին նախապե՞ս վկայություններ կան Սուրբ Գրքում:

Պատասխան. Որքան ուզես: Նախ Եսայի մարգարեն է վկայում. «Ահա գալու է Տերը ինչպես կրակ, և Նրա կառքը՝ ինչպես մրրիկ, որպեսզի բարկությամբ տա Իր հատուցումը և կրակի բոցով՝ Իր արհամարհանքը, քանզի համայն երկիրը պիտի դատվի Տիրոջ կրակով» (Եսայի ԿԶ 15-16): Երկրորդ՝ Եսային կրկին վկայում է. «Հասել է Տերն Իր սպառազեններով բնաջնջելու ողջ աշխարհը: Ողբացեք, քանզի մոտ է Տիրոջ օրը, և հասել է Աստծու պատուհասը: Ահա թե ինչու բոլորի ձեռքերը պիտի թուլանան, ամեն մարդու սիրտը պիտի դողա: Պատգամախոսները տագնապի մեջ պիտի ընկնեն, երկունքի ցավը պիտի բռնի նրանց, ինչպես ծննդաբերող կանանց: Տրտնջալով մեկը մյուսին պիտի նայի, պիտի զայրանան, և զայրույթից պիտի կարմրեն նրանց դեմքերը, քանզի Տիրոջ օրն ահավասիկ հասել է՝ լի անսահման բարկությամբ, ոխակալությամբ ու զայրույթով, որպեսզի աշխարհն անապատ դարձնի և մեղավորներին վերացնի այնտեղից: Արդարև, երկնքի աստղերը Հայկի համաստեղության և երկնային բոլոր լուսատուների հետ միասին լույս չեն տալու, արեգակն իր ծագման պահին պիտի խավարի, լուսինը նույնպես իր լույսը չպիտի տա» (Եսայի ԺԳ 5-10): Երրորդ՝ Հովել մարգարեն է վկայում. «Ես այն օրերին և այն ժամանակ կվերադարձնեմ Հրեաստանին և Երուսաղեմին գերությունից, կհավաքեմ բոլոր ազգերին, կիջեցնեմ նրանց Հոսափաթի ձորը և կդատեմ նրանց այնտեղ» (Հովել Գ 1-2): Չորրորդ՝ Դանիել մարգարեն է վկայում. «Նայում էի, մինչև որ աթոռներ դրվեցին, և մի Ծերունի նստում էր այնտեղ. Նրա հագուստը ձյան պես սպիտակ էր, Նրա գլխի մազերը մաքուր էին գեղմի նման, Նրա աթոռը՝ կրակի բոցի նման, և նրա անիվները՝ ինչպես բորբոքված կրակ: Նրա առջևից հոսում էր կրակե հորդ մի գետ, հազար-հազարավորներ պաշտում էին Նրան, և բյուր-բյուրավորներ կային Նրա առջև: Նա ատյան նստեց, և գրքերը բացվեցին» (Դանիել Է 9-10): Հինգերորդ՝ Մաղաքիան է վկայում. «Ահա պիտի գա Տիրոջ օրը՝ հնոցի նման բորբոքված, և պիտի այրի նրանց» (Մաղաքիա Դ 1): Նույն մարգարեն կրկին վկայում է. «Ահա ես ձեզ մոտ եմ ուղարկում Թեզբացի Եղիային, նախքան որ կգա Տիրոջ մեծ ու երևելի օրը» (Մաղաքիա Դ 4): Վեցերորդ՝ Պողոս առաքյալն է վկայում. «Ժամերի և ժամանակների մասին կարիք չկա ձեզ գրելու, որովհետև դուք ինքներդ իսկ ստույգ գիտեք, թե Տիրոջ օրը այնպես է հասնում, ինչպես գողը՝ գիշերով: Երբ ասեն, թե խաղաղություն և ապահովություն է, այն ժամանակ հանկարծակի կհասնի նրանց կործանումը» (Ա Թեսաղ. Ե 1-3): Եվ վերջապես Պետրոսն է վկայում. «Տիրոջ օրը պիտի գա ինչպես մի գող, երբ երկինքը պիտի անցնի, չքանա շառաչյունով, և տարերքը՝ հրով կիզված պիտի լուծվի, և երկիրն ու ինչ գործեր, որ կան նրա վրա, հայտնի պիտի լինեն» (Բ Պետրոս Գ 10): Տեսա՞ր, եղբա՛յր, մարգարեներից բացի առաքելական վկայություններ նույնպես մեջբերեցի:

ՄԱՀԸ - Շավիղ 36

Հարց. Եթե մեղքից հեռու պահող այլ խրատ ունես, տո՛ւր, խնդրում եմ:

Պատասխան. Բոլոր մեղքերից հեռու պահող մի խրատ էլ ունեմ, այն էլ ասեմ և վերջացնենք:

Հարց. Ես էլ դա եմ փնտրում, որպեսզի մտքիս մեջ պահեմ ու երբեք չմեղանչեմ:

Պատասխան. Այս կյանքում մարդուն պատահող չորս դիպված կա, եթե դրանք մտքումդ պահես, երբեք չես մեղանչի:

Հարց. Որո՞նք են այդ չորս դիպվածները:

Պատասխան. Այդ չորսից մեկը մահն է, որ պատկերի պես միշտ պիտի պահես սրտիդ մեջ և խորհես նրա շուրջը, որպեսզի մեղք գործելու ժամանակ չունենաս, ինչպես որ Սիրաքն է ասում. «Հիշի՛ր քո վախճանի օրը, որ երբեք չմեղանչես» (Սիրաք ԺԸ 24): Քանի որ մահից ազատում չկա, ինչպես Դավիթ մարգարեն է գրում. «Ո՞վ է այն մարդը, որ պիտի ապրի ու մահ չտեսնի» (Սաղմոս ՁԸ 49): Ուրեմն մահից զորավոր բան չկա, քանի որ աշխարհի սկզբից մինչ այսօր անթիվ հզոր թագավորների է հաղթել: Եվ երբ մահը գա, ողջ ունեցվածքդ կմնա այստեղ և հետդ ոչինչ չես կարող տանել ըստ Դավիթ մարգարեի. «Մի՛ վախեցիր, երբ մարդ հարստանում է, և մեծանում է փառքը նրա տան, քանզի մեռնելիս հետը ոչինչ չի տանի» (Սաղմոս ԽԸ 17-18):

Հարց. Ո՞րն է մարդու մարմնի փառքը:

ՀՈԳԵՒՈՐ ՁԱԽՈՂՈՒՄ - Շավիղ 35

Հարց. Հիմա հասկացա Աստծու կամքը և բարեգործության ճիշտ ընթացքը, այսուհետև բարեգործություն պիտի անեմ, ուրիշ ի՞նչ պիտի սովորեցնես:

Պատասխան. Սովորելու պակաս բան չմնաց, բայց ձգտիր, որ չծուլանաս, որովհետև դու այժմ հոգևոր կրթություն և սեր ունես բարեգործություն անելու, շատ բարի: Բայց եթե չզսպես կամքդ ու դարձյալ սկսես մեղք գործել, ապա մեղքի մեջ էլ կմեռնես, և բոլոր բարեգործություններդ, որ արել ես, կորստյան կմատնվեն:

Հարց. Դարձյա՛լ նոր խնդիր: Բայց ինչպե՞ս պիտի կորստի մատնվի իմ գործած բարեգործությունը, եթե մեղքի մեջ մեռնեմ:

Ի՞ՆՉ Է ԱՂՈԹՔԸ ԵՒ ԻՆՉՊԵՍ ԱՂՈԹԵԼ (ՀԱՅՐ ՄԵՐ...) - Շավիղ 34

Հարց. Կերակուրի վնասակարությունը և ծոմի ու պահքի օգտակարությունը լավ ըմբռնեցի, հիմա կուզեի հասկանալ, թե ի՞նչ բան է աղոթքը և ինչո՞ւ պիտի աղոթենք:

Պատասխան. Եթե միտքդ բացված լիներ, ապա առանց այդ հարցի ինքնին կըմբռնեիր:

Հարց. Բայց ես ինչպե՞ս կարող եմ հասկանալ, եթե սովորեցնող չլինի:

Պատասխան. Եթե զորագլուխն առաջնորդում է զորքին, այլևս հարկ կա՞, որ զորքը հարցնի, թե ինչպե՞ս է ընթանալու, և կամ մեկ ուրիշ առաջնորդողի կարիք զգա:

Հարց. Հիմա ես իմ առջևից քայլող զորագլուխ ունե՞մ:

Պատասխան. Այո՛, ունես: Պողոս առաքյալը մեզ ասում է, որ ունենք զորագլուխ. «Նայենք Հիսուսին՝ հավատի զորագլխին, այն կատարելագործողին, որն Իր առաջ դրված ուրախության համար հանձն առավ խաչը, արհամարհեց ամոթը և նստեց Աստծու Աթոռի աջ կողմում» (Եբր. ԺԲ 2): Ահա՛ քո զորագլուխը, գնա՛ Նրա մոտ և սովորի՛ր, ինչ ճանապարհով որ ընթացավ, հետևիր, որ հասնես Նրան, ինչպես որ Պետրոս առաքյալն է գրում. «Քրիստոս էլ ձեզ համար մեռավ և ձեզ օրինակ թողեց, որ Իր հետքերով գնաք» (Ա Պետրոս Բ 21):

Հարց. Շատ դժվար իրադրության առջև ես ինձ կանգնեցնում: Քրիստոսից միայն մեռնե՞լ պիտի սովորենք, մի՞թե ուրիշ բան չարեց:

ԿԵՐԱԿՈՒՐԻ ՊԱՀՔԸ - Շավիղ 33

Հարց. Ի՞նչ շատ հիշեցիր պահքի մասին, եղբա՛յր, բայց չէ՞ որ կերակուրը Աստված տվեց մարդկանց, և բոլորն էլ Աստծու ստեղծածներն են՝ թե՛ կենդանական և թե՛ բուսական, ի՞նչ վնաս պիտի լինի ուտելուց:

Պատասխան. Մինչ բացատրությանն անցնելը մի բան պիտի հարցնեմ քեզ: Երբ բժիշկը քննում է հիվանդին, ամենից առաջ ի՞նչ է պատվիրում: Նախ և առաջ պահք է սահմանում, արգելում է օգտագործել պարարտ և վնասակար կերակուրներ, թույլատրում է առավել անուժ սնունդ, որ մարմնի ուժը տկարանա, և բորբոքման ցավերը խաղաղվեն: Եթե մարդ ուզում է կրակը մարել, ապա կրակի մեջ փայտ չի դնի: Նմանապես էլ հիվանդության դրդապատճառ կարող են լինել ցուրտը, շոգը, արյունը, մաղձը և այլն, բայց բոլոր ցավերի սաստկացնող պատճառը կերակուրն է: Դրա համար էլ բժիշկը սահմանում է անհրաժեշտ պահքը և հետո նոր նշանակում է դեղամիջոց:

Հարց. Ես ոչինչ չհասկացա: Ի՞նչ կապ ունի մարմնի ցավը հոգևոր նեղության հետ: Իմ հարցը հոգևորին է վերաբերում:

Պատասխան. Մեկ ուրիշ օրինակով կփորձեմ բացատրել: Օրինակ, վերցնենք ավտոմեքենան, որպեսզի առավել հասկանալի լինի հոգևոր վնասի հանգամանքը: Ավտոմեքենան ունի տասնյակից ավելի անիվներ ու առաձգակալներ, որոնք շարժվում ու պտտվում են մեքենան գործարկելու ժամանակ: Բայց ինչի՞ շնորհիվ, ինչպե՞ս են նրանք շարժվում:

ԻՆՉՊԵ՞Ս ԲԱՐԵԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆ ԱՆԵԼ - Շավիղ 32

Հարց. Ինչպե՞ս բարեգործություն անեմ:

Պատասխան. Նախ՝ պետք է լինես ողորմած և գթասիրտ, որ երբ մի խեղճ աղքատ տեսնես, գութդ շարժելով հոգաս նրա կարիքները, որպեսզի Քրիստոսի երանությանն արժանանաս. «Երանի ողորմածներին, որովհետև նրանք ողորմություն պիտի գտնեն» (Մատթեոս Ե 7): Եվ երկրորդ՝ պահք պիտի պահես:

Հարց. Ինչպե՞ս պահք պահեմ, ծո՞մ մնամ, թե զգուշանամ մսից ու կաթնամթերքից:

Պատասխան. Թե՛ ծոմ և թե՛ պահք պիտի պահես: Ոչ միայն կերակուրի պահքը պիտի պահես, այլև բոլոր զգայարաններդ ծոմ պիտի պահեն: Միշտ զգաստ ու զգույշ պետք է լինել, իսկ ծոմապահության օրն առավել ևս, ամենևին մարմնի կամքը չկատարել, ինչպես որ Եսայի մարգարեն է պատվիրում. «Արդ, ձեր ծոմապահության օրերին ձեր ցանկություններն եք կատարում և կսկիծ պատճառում բոլոր նրանց, ովքեր ենթակա են ձեզ: Հակառակության և կռիվների մեջ եք պահում և բռնադատում տկարին: Իսկ Իմ ինչի՞ն է պետք այդպիսի ծոմապահության օրը. դուք պիտի գաք, բողոքեք Ինձ, և Ես չպիտի լսեմ ձեզ: Այդպիսի ծոմապահությունը չէ, որ Ես ընտրեցի,- …ասում է Տերը: Քանդի՛ր անիրավության հանգույցը, խորտակի՛ր քո վաճառականական խարդախությունն ու բռնությունը, ների՛ր և արձակի՛ր նեղյալներին և պատռի՛ր բոլոր անիրավ մուրհակները: Քաղցածներին բաժանիր քո հացը և անօթևան աղքատներին տար քո տունը. եթե մերկ մարդ տեսնես, հագցրո՛ւ նրան…: Այն ժամանակ պիտի կանչես, և Աստված պիտի լսի քեզ» (Եսայի ԾԸ 3-9): Եվ երեք աղոթք պիտի անես:

Հարց. Ինչպե՞ս պիտի աղոթեմ:

Պատասխան. Դ Շավիղի մեջ ասացինք, որ սուրբ սիրտ և մաքուր բերան պիտի ունենաս, իսկ խնդրանքներդ պիտի շահեկան լինեն հոգուդ և հաճելի Աստծու կամքին: Իսկ եթե օգտակար բան խնդրես մարմնիդ համար, ապա սատանայի կամքին հաճելի կլինի:

ՇՆՈՒԹՅՈՒՆ. ԻՆՉՊԵ՞Ս ՊԱՅՔԱՐԵԼ ԴՐԱ ԴԵՄ - Շավիղ 31

Հարց. Եթե այդպես է , ապա զգաստ լինենք, խրատին հետևենք, և առանց մյուսներին նայելու՝ ես իմ գլուխն ազատեմ: Ուրիշ ի՞նչ խրատ ունես տալու:

Պատասխան. Ժամանակին պարծեցար, թե շնություն չես անում, ես էլ լռեցի՝ ասածդ որպես ճշմարտություն ընդունելով: Բայց ինչ որ ասում ու պարծենում էիր, բոլորն էլ սուտ էր, վախենում եմ՝ այս պարծանքդ էլ սուտ լինի:

Հարց. Ես դատարկ տեղը չեմ պարծենում, իրոք որ ուրիշի մոտ շնության չեմ գնացել ոչ մի անգամ:

Պատասխան. Շնությունը միայն ուրիշի մոտ գնալը չէ: Մի՞թե չլսեցիր, որ Հակոբոս առաքյալը աշխարհասեր մարդկանց շնացող կոչեց, նաև մի՞թե Քրիստոս չասաց. «Ամեն մարդ, որ կնոջ նայում է նրան ցանկանալու համար, արդեն շնացավ նրա հետ իր սրտում» (Մատթեոս Ե 28):

ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՍՆԵԼ ՄՐՑԱՆԱԿԻՆ - Շավիղ 30

Հարց. Կարծում եմ՝ վերջացան լեզվի մասին եղած խրատները:

Պատասխան. Այո՛, ավարտվեցին, բայց մի մեծ վտանգ էլ կա, եթե դրանից չզգուշանաս, այլ գործածես, շատ վատ վիճակում կհայտնվես: Դրա համար ես պարտավոր եմ քեզ տեղյակ պահել. գիտեմ նաև, որ քեզ համար պիտի շատ դժվար լինի, ինչպես այն հիվանդի, որի աչքը միշտ սառը ջրի և թթու կերակուրների վրա է, բայց որոնք վնասակար են իր հիվանդությանը: Բնական է, որ բժիշկն արգելում է՝ ասելով. «Սառը ջուր մի՛ խմիր, թթու մի՛ կեր»: Այդ պահին բժիշկը հիվանդի աչքին մի չար մարդ է երևում, գուցե և բռնակալ, բայց բժշկվելուց հետո նա ուրախ է լինում, որ չօգտագործեց սառը ջուրն ու թթու կերակուրը, իսկ բժշկից էլ մեծապես շնորհակալ է լինում: Նմանապես էլ մեղքի աղտի մեջ գտնվող մարդուն եթե խրատես, դժվարությամբ կընդունի, ինչպես Պողոս առաքյալն է գրում. «Ամեն խրատ տվյալ պահին ուրախություն չի թվում, այլ տրտմություն, բայց հետո արդարության խաղաղարար պտուղն է հատուցում նրանով դաստիարակվածներին» (Եբր. ԺԲ 11): Անշուշտ շատ դժվար է սեփական կամքը զսպել, բայց երբ մեղքից հեռանա ու զղջա, այն ժամանակ կզգա օգուտը, ինչպես որ Եսային է գրում. «Երբ դարձի գաս և հոգոց հանես, այն ժամանակ կապրես և կիմանաս, թե որտեղ ես գտնվում» (Եսայի Լ 15): Վերջապես քեզ կցանկանայի մի բանի մասին էլ ասել: Ամեն մեկի մեղքը դիմացինի աչքին ավելի ցայտուն է երևում, քան իր աչքին: Հետևաբար ես տեսնում եմ, որ սատանան որոգայթ է լարել ոտքիդ տակ, բայց դու այդ մասին չգիտես, անզգույշ քայլում ես և անշուշտ պիտի ընկնես փորձանքը, դրա համար տեղյակ եմ պահում քեզ, որ զգույշ քայլես:

Հարց. Ո՞րն է այդ զգուշանալիք որոգայթը, որի մասին այսքան երկար ասացիր:

Պատասխան. Բարկությունն է այդ մեղքը, որից եթե հեռու չմնաս, երբեք չես կարող բարեգործություն անել, ինչպես որ Հակոբոսն է ասում. «Բարկությունը Աստծու արդարությունը չի կատարում» (Հակոբոս Ա 20): Չկատարելուց բացի արածդ էլ ոչնչացնում է, ինչպես որ Քրիստոս ցույց է տալիս օրինակով. «Ով որ լսում է Իմ այս խոսքերը և դրանք չի կատարում, կնմանվի մի հիմար մարդու, որ իր տունը շինեց ավազի վրա. անձրևները թափվեցին, գետերը բարձրացան, հողմերը փչեցին և զարկեցին տանը, և նա ընկավ. և նրա կործանումը շատ մեծ եղավ» (Մատթեոս Է 26-27):

Հարց. Այդ տունը տակնուվրա անող հողմը ի՞նչ է:

ԼԵԶՎՈՎ ԳՈՐԾՎՈՂ ՄԵՂՔԵՐԸ - Շավիղ 29

Հարց. Կարծում եմ, այս բոլորը սովորեցի և այսուհետև ես ինքս, կարող եմ ուրիշին խրատ տալ:

Պատասխան. Շատ լավ, տո՛ւր քո խրատը, բայց ամենից առաջ դու ինքդ պիտի պահես այդ խրատը և ապա նոր քարոզես: Եվ եթե դու չպահես և ուրիշին խրատես, Պողոս առաքյալը կհանդիմանի քեզ. «Իսկ արդ դու, որ ուսուցանում ես ընկերոջդ, ինքդ քեզ չես ուսուցանում. քարոզում ես չգողանալ, գողանում ես. ասում ես չշնանալ, շնանում ես» (Հռոմ. Բ 21-22): Ուստի ամենից առաջ դու ես պարտավոր պահել և ապա ուրիշին սովորեցնել:

Հարց. Դա չգիտեի, եթե այդպես է, ես ուրիշին չեմ քարոզի, եթե ես միայն իմ փրկության համար հոգամ, բավական է, քանի որ դեռ ինքս կարոտ եմ խրատի: Ուրիշ ի՞նչ զգուշացումներ կան:

ՆԱԽԱՆՁԵԼ, ԲԱՄԲԱՍԵԼ, ԴԱՏԵԼ - Շավիղ 28

Հարց. Շատ գարշելի բան է հպարտությունը, որ մարդուն սատանայի է նմանեցնում: Շնորհակալ եմ քեզնից, որ ինձ բացատրեցիր այդ ամենը, սրանից հետո չպիտի հպարտանամ, որ չնմանվեմ սատանային:

Պատասխան. Շատ լավ է, որ չես հպարտանալու և սատանային չես նմանվելու, բայց սրա նման երկու այլ գարշելի մեղքեր կան ևս, որոնք մարդ արարածին նմանեցնում են սատանային: Եթե դրանցից չհրաժարվես, այլ միայն հպարտությունից հեռու մնաս, դարձյալ սատանայի որոգայթում կհայտնվես, որովհետև ճնճղուկը, եթե ոչ թե երկու ոտքով, այլ մեկ ոտքով ծուղակ ընկնի, միևնույն է չի կարող փախչել: Գլխավորը սատանայի ծուղակը չընկնելն է:

Հարց. Որո՞նք են այդ մեղքերը:

Պատասխան. Առաջին՝ նախանձը, սա նույնպես սատանայի հնարքն է, ինչպես հպարտությունը, այս է պատճառը, որ նախանձ մարդը սատանայից ոչնչով չի տարբերվում: Քանի որ սատանան հպարտանալով զրկվեց իր լուսեղեն փառքից և անմիջապես նախանձեց Ադամի փառքին: Նա ամեն բան արեց, որ Ադամին նույնպես զրկի փառքից և բոցեղեն սրով այս փշալից երկիրը աքսորեց, ու մարդը մահվան վճիռ ստացավ, ինչպես Սողոմոնն է ասում. «Մահը աշխարհ է եկել բանսարկուի նախանձով» (Իմաստ. Բ 24):

ՀՊԱՐՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵՂՔԸ եւ ԱՂՔԱՏԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ - Շավիղ 27

Հարց. Եղբա՛յր, իմ կարծիքով, Աստծու բոլոր պատվիրանները սովորեցի: Արդյոք մնա՞ց պատվեր, որ չեմ սովորել, որպեսզի, եթե կարելի լիներ, այն էլ սովորեցնեիր: Գիտեմ, որ շատ գլխացավանք եմ պատճառում քեզ տեսակ-տեսակ հարցումներով, բայց ինչ անեմ, ցանկանում եմ քրիստոնյային անհրաժեշտ բոլոր գիտելիքները սովորել:

Պատասխան. Արդեն Քրիստոս Իր աշակերտներին պատվիրեց, որ Իր սովորեցրած բաները հաղորդեն հավատացյալներին: Հետևելով Տիրոջ այս պատգամին՝ ես իմ պարտքն եմ համարում Քրիստոսի կամքը քեզ բացատրել: Երեմիա մարգարեն Աստծու կամքին անտեղյակ մարդկանց ասում է. «Կանգնեցեք ճանապարհներին և դիտեցեք, հարցրեք Տիրոջ հավիտենական ճանապարհների մասին, տեսեք, թե որն է բարի ճանապարհը գնացեք դրանով և քավություն կգտնեք ձեր հոգիների համար» (Երեմիա Զ 16): Տեսնո՞ւմ ես՝ ասում է. «Կանգնեցե՛ք ճանապարհներին և դիտեցե՛ք, հարցրե՛ք Տիրոջ հավիտենական ճանապարհների մասին», ուստի քո խնդրանքը միանգամայն արդար և իրավացի է, քանի որ դեռ շատ բաներ կան, որ պետք է սովորես և կատարյալ քրիստոնյա լինես: Քրիստոս Ինքը հորդորում և կարգադրում է. «Կատարյալ եղեք դուք, ինչպես որ ձեր երկնավոր Հայրն է կատարյալ» (Մատթեոս Ե 49):

Հարց. Որո՞նք են պակաս մնացած պատվիրանները:

Պատասխան. Ըստ Քրիստոսի խոսքի քրիստոնյան պետք է խոնարհ լինի՝ չունենալով հպարտության և ոչ մի ախտանիշ. «Սովորեցեք Ինձնից, որ հեզ եմ և խոնարհ սրտով» (Մատթեոս ԺԱ 29), ուրեմն խոնարհությունը պիտի սովորենք Քրիստոսից: Իսկ Հակոբոս առաքյալն ասում է. «Խոնարհ եղեք Տիրոջ առաջ, և Նա ձեզ կբարձրացնի» (Հակոբոս Դ 10): Իր հերթին Պետրոս առաքյալը մի խոսք է ասում, որն իմ կարծիքով, բավական է, որպեսզի ամեն ինչ հասկանաս:

Հարց. Ո՞րն է այդ խոսքը:

Պատասխան. «Բոլորդ միմյանց հանդեպ խոնարհություն ունեցեք, քանի որ Աստված հակառակ է ամբարիշտներին, իսկ խոնարհներին տալիս է շնորհ» (Ա Պետրոս Ե 5): Տեսնո՞ւմ ես, թե Պետրոսն ինչ զգաստացնող և երկյուղալի խոսք է ուղղում մեզ:

Հարց. Ո՞րն է այդտեղ երկյուղ ներշնչող խոսքը:

Պատասխան. «Աստված հակառակ է հպարտներին», սա է երկյուղ ներշնչում մեզ, որովհետև եթե որևէ մարդու թշնամին Աստված է, ապա պատկերացնո՞ւմ ես, թե ի՞նչ խեղճ ու անտանելի է այդ մարդու վիճակը: Ո՞վ կարող է բարեկամ դառնալ Աստծու թշնամուն, երբ Սողոմոնն էլ է ասում. «Ամեն մեծամիտ պիղծ է Տիրոջ առջև» (Առակ. ԺԶ 5):

Հարց. Բայց ինչո՞ւ են Պետրոսն ու Սողոմոնը այդքան վատ բնութագրում հպարտ մարդուն:

Պատասխան. Հպարտությունը սատանայի հնարքն ու արվեստն է, որով էլ դարձավ սատանա, չէ՞ որ նա սկզբում սատանա չէր, այլ ստեղծված էր որպես լուսեղեն հրեշտակ, որ սպասավորեր Աստծուն, բայց Սադայելը, լինելով ամենաբարձր հրեշտակը, իր փառքի վրա հպարտացավ՝ ասելով. «Եթե իմ աթոռը մի քիչ վեր դնեմ, ես էլ հավասար կլինեմ Աստծուն»: Այս է պատճառը, որ Աստված սաստիկ բարկանալով, Սադայելին և նրան հնազանդ հրեշտակներին երկնքից վայր թափելով՝ ուղարկեց դժոխք: Աստված միշտ հակառակ է սատանային: Եվ երբ Պետրոս առաքյալը նշում է, որ «Աստված հակառակ է հպարտներին», պատճառն այն է, որ հպարտ մարդը նման է սատանային: Օրինակ, եթե մի երեխա արհեստ սովորի, ասենք թե ոսկերչություն, և սկսի գործածել իր արհեստն ու աշխատի, նրան կկոչեն ոսկերիչ: Այսպես էլ, եթե մեկը սատանայի արհեստը սովորի և գործածի, տրամաբանորեն նրան էլ սատանա պետք է կոչենք:

Հարց. Սուրբ Գրքում կա՞ն վկայություններ սատանայի հպարտանալու և երկնքից վայր ընկնելու վերաբերյալ:

Պատասխան. Այո՛, Եսայի մարգարեն գրում է. «Մտքիդ մեջ ասում էիր. «Երկինք կբարձրանամ, իմ գահը կդնեմ երկնային աստղերից ավելի վեր, կնստեմ բարձր լեռան վրա, հյուսիսի բարձր լեռների վրա, կբարձրանամ ամպերից էլ վեր, կնմանվեմ Բարձրյալին»: Բայց ահավասիկ դժոխք ես իջնելու և երկրի խորքերը: Ովքեր տեսնեն քեզ, պիտի զարմանան քեզ վրա և ասեն. «Սա այն մարդն է, որ ահաբեկում էր երկիրը, ցնցում թագավորներին, ավերակ դարձնում աշխարհներ» (Եսայի ԺԴ 13-17):
Երկրորդ՝ Պետրոսը գրում է. «Քանզի Աստված չխնայեց մեղանչած հրեշտակներին, այլ խավարի կապանքներով գցեց տարտարոսը, որպեսզի նրանք պահվեն դատաստանի օրվա համար» (Բ Պետրոս Բ 4):
Երրորդ՝ Հուդա առաքյալը գրում է. «Եվ այն հրեշտակներին, որ չպահեցին իրենց իշխանությունը, այլ լքեցին իրենց բնակության տեղը, հավիտենական կապանքներով խավարի մեջ պահեց դատաստանի օրվա համար» (Հուդա Ա 6):

Հարց. Հասկացա, որ հպարտությունը սատանայի հնարքն է, բայց ասացիր, թե հպարտը նման է սատանային, չըմբռնեցի, որովհետև ես էլ փոքր ի շատե հպարտություն ունեմ, բայց այն շատ տարբեր է սատանայի հպարտությունից:

Պատասխան. Իսկ ինչպիսի՞ն է քո հպարտությունը, որ տարբեր ես անվանում:

Հարց. Չէ՞ որ սատանան ուզեց նմանվել Աստծուն, քավ լիցի, որ իմ մտքով նման բան անցնի, բայց ինձ նման մարդկանց նկատմամբ ունեմ հպարտության զգացմունք:

Պատասխան. Կարծում եմ, որ դու այդ մեղք չես համարել:

Հարց. Չեմ կարող ասել, որ մեղք չէ, թեպետ մեղքերի կարգն եմ դասել, բայց կարծում եմ, որ սատանայի հպարտությանը հավասար չէ:

Պատասխան. Դու ի՞նչ իրավունքով ես հպարտանում մարդկանց վրա, ի՞նչն է քո առավելությունը, մի՞թե հպարտանում ես աղքատների վրա, քանի որ հարուստ ես:

Հարց. Այո՛, հպարտանում եմ:

Պատասխան. Բայց այդ ունեցվածքը քոնը չէ, որպեսզի հպարտանաս, որովհետև եթե այն քոնը լիներ, մահանալիս հետդ կտանեիր, բայց չէ՞ որ այն թողնելու ես այս աշխարհում: Գուցե՞ կտրիճ ես և այս պատճառով է, որ հպարտ ես:

Հարց. Այո՛, դրա համար հաճախ հպարտանում եմ տկար և անուժ մարդկանց վրա:

Պատասխան. Բայց նայի՛ր ու տե՛ս, որ առյուծը քեզանից զորեղ և ուժեղ է: Կամ գուցե անուշ ձայն ունես և դրա՞ վրա ես հպարտանում:

Հարց. Այո՛, հպարտանում եմ խռպոտ ու նվազ ձայն ունեցողների վրա:

Պատասխան. Բայց սոխակը քեզանից առավել ձայնավոր է: Կամ գուցե գեղեցիկ զգեստիդ վրա ես հպարտանում՝ արհամարհելով մաշված զգեստ ունեցողներին:

Հարց. Այո՛, դրանով էլ եմ հպարտ:

Պատասխան. Բայց տե՛ս, որ սիրամարգը քեզանից առավել գեղեցիկ ու շողշողուն փետուրներով է զարդարված: Ինչպես Հակոբոս առաքյալն է վկայում, «զգեստը ցեցի բաժին է»: Իսկ գուցե լավ արհեստավոր ես և դրանով է, որ հպարտանում ես անգետների վրա:

Հարց. Այո՛, դրանով հպարտ եմ:

Պատասխան. Նայի՛ր և տե՛ս, չէ՞ որ մեղուն ու մետաքսի որդը քեզանից առավել են իրենց արհեստով, և չես էլ կարող նրանց արհեստի գաղտնիքն իմանալ: Կամ էլ հավանական է, որ արագընթաց ես և երկար ճանապարհը կարճ ժամանակում ես անցնում:

Հարց. Այո՛, դրանով նույնպես հպարտ եմ:

Պատասխան. Ահա այծյամն ու նապաստակը քեզանից շատ ավելի արագընթաց են: Կամ գուցե գործունյա ես և դրանով ես հպարտանում ծույլերի վրա:

Հարց. Այո՛, հպարտ եմ այդ հատկությամբ:

Պատասխան. Բայց չէ՞ որ մրջյունն ու մեղուն քեզանից առավել գործունյա են, ինչպես որ Սողոմոն իմաստունն է գրում. «Մրջյունի մոտ գնա, ո՛վ ծույլ, նախանձի՛ր նրա գործերին և իմաստուն եղիր նրանից ավելի, քանզի նա ո՛չ հողագործ է, ո՛չ վերակացու և ո՛չ էլ գլխին տեր ունի, բայց ամռանը նա պատրաստում է իր ուտելիքը…: Կամ մեղվի մոտ գնա, տե՛ս, թե ինչպե՜ս գործունյա է նա» (Առակ. Զ 6-8): Կամ էլ աչքերդ լավ են տեսնում, դրա համար հպարտանում ես աչքացավ ունեցողների վրա:

Հարց. Այո՛, դրանով էլ եմ հպարտ:

Պատասխան. Բայց չէ՞ որ գայլն ու արծիվը քեզանից առավել սրատես են: Կամ սուր լսողություն ունենալուդ համար ե՞ս հպարտ:

Հարց. Այո՛, հպարտ եմ և դրանով:

Պատասխան. Էշի ականջը քեզանից շատ ավելի լավ է լսում: Կամ գուցե շատ գիտուն ես և հպարտանում ես տգետների վրա:

Հարց. Այո՛, այդ պատճառով էլ եմ հպարտ:

Պատասխան. Ահա, օձը քեզանից առավել խորագետ է, ինչպես Մովսես մարգարեն է վկայում. «Օձը իմաստնագույն էր» (Ծննդ. Գ 1): Հիսուս Քրիստոս նույնպես աշակերտներին պատվիրեց. «Խորագետ եղեք օձերի պես» (Մատթեոս Ժ 16):
Տեսնո՞ւմ ես, եղբայր, դու, որ չէիր հավանում մարդկանց, միշտ ստորին կարգին նրանց դասելով հպարտանում էիր՝ մտածելով, թե երբեք չեն կարող քեզ հասնել: Հիմա գոնե հասկացա՞ր, որ ոչ միայն մարդկանցից, այլև լեռների գազաններից, երկնքի թռչուններից, սողուններից ու միջատներից անգամ ներքև մնացիր և չես կարող նրանց հասնել: Ինչի վրա պարծեցար, նրանք հաղթեցին քեզ թե՛ ուժով, թե՛ ձայնով, թե՛ արվեստով, թե՛ գեղեցկությամբ, ինչպես նաև գիտությամբ գերազանց գտնվեցին քեզանից: Այսուհետև այլևս իրավունք ունե՞ս հպարտանալու մարդկանց վրա:

Հարց. Ո՜հ, ի՞նչ գարշելի բան է հպարտությունը, քանի որ մարդուն սատանային նմանեցնելուց զատ, անգամ ստորադասում է թռչուններին, սողուններին: Զղջում եմ, որ այդքան հպարտ եմ եղել, այլևս պիտի ձգտեմ, որ հպարտ չլինեմ, բայց ի՞նչ պիտի անեմ դրա համար:

Պատասխան. Երբ հպարտությունը այցելի քեզ, անմիջապես նայիր հողին և մտածիր, որ այդ ոտքիդ տակի հողից ես ստեղծված, որ վերստին հող պիտի դառնաս և ոտքի կոխան լինես:
Երկրորդ՝ մտորիր ծնունդիդ և մահվանդ մասին և կտեսնես, որ ոչ մեկից տարբեր չես: Այսպես՝ թե՛ աղքատ և թե՛ հարուստ, թե՛ խելոք և թե՛ հիմար, թե՛ գեղեցիկ և թե՛ տգեղ, թե՛ զորեղ և թե՛ տկար. բոլորի ծնունդն ու մահը հավասար են: Բոլորն էլ ոչ միայն լացով ու տրտմությամբ, այլև մերկ են աշխարհ գալիս, մերկ էլ պիտի հեռանան՝ ոչ մի բան չտանելով իրենց հետ: Ո՛չ հարուստը կարող է իր ունեցվածքը տանել, ո՛չ գեղեցիկը իր գեղեցկությունը, ո՛չ զորեղն իր զորությունը, բոլորն էլ իրենց ունեցածը պիտի այստեղ թողնեն բացի մեղքից, ինչպես ասում է Պողոս առաքյալը. «Ոչինչ չբերեցինք աշխարհ, ոչ էլ պիտի կարողանանք տանել» (Ա Տիմոթեոս Զ 7): Հիմա տեսա՞ր, որ մարդիկ բնավ չեն տարբերվում իրարից, նրանց թե՛ ծննդյան և թե՛ մահվան օրերը նույն կերպ են, ինչպես Սողոմոնն է ասում. «Աշխարհը մեկ մուտք ունի բոլորի համար և մեկ ընդհանուր ելք» (Իմաստ. Է 6): Թեպետ ոմանց ձեռքը որոշ ունեցվածք է անցնում, բայց ինչպես երեխաներն են խաղում խաղալիքի հետ, այնպես էլ սատանան խաղացնում է այդ մարդուն՝ ասելով. «Այս ունեցվածքն ու այս աշխարհը քոնն են: Ուրախության ու զբոսանքի մեջ անցկացրու կյանքդ, ձեռքդ ինչ որ գա, բաց մի՛ թող, և եթե դու Աստծուն հաճելի չլինեիր, այսքան հարստություն քեզ չէր տա: Եղի՛ր անվախ, ոչ մի մարդ չի կարող քո դեմ մի բան ասել, ես կանգնած եմ քո թիկունքին՝ քեզ պաշտպանելու»:
Իսկ այս խեղճն էլ, հավատալով սատանայի թելադրանքին, խաբվում է և ունեցվածք կուտակելով շատ մեղքեր է գործում: Բայց երբ նրան այս աշխարհ ուղարկողը կանչի, այդ ժամանակ կցնորվի, չի իմանա անելիքը, իսկ սատանան այդ պահին կասի. «Ես նման բաների չեմ խառնվում» և ետ կքաշվի: Իսկ այս խեղճն էլ, ինչպես իր ծննդյան օրը, այնպես էլ հիմա թիկունքին ընկած լաց կլինի, բայց ի՞նչ օգուտ: Ընտանիքի անդամներն ու բարեկամները երես կթեքեն նրանից, երբ նոր էր ծնվել, խնդալից էին, իսկ այսօր լալիս են, նորածնին աշխատում էին զգեստավորել, իսկ այսօր մերկացնում են զգեստից, քանզի ուրիշ ոչինչ չեն կարող անել: Եվ մարդը տեսնելով, որ ոչ մեկից օգնություն չկա, ինքը ևս հուսահատության է մատնվում, թողնում է իր ունեցվածքը և գնում հանդերձյալ աշխարհ: Իր ողջ ունեցվածքից ոչինչ չի կարող տանել, իր թափած այդքան աշխատանքից միայն մի պատանք է հասնում իրեն, որն էլ առնելով մտնում է հողի տակ: Սակայն պատահում է, որ ոմանք այդ պատանքին էլ արժանի չեն լինում, և որքա՜ն հարուստ մարդիկ թաղվել են առանց պատանքի: Քանզի ոմանք լեռներում ու դաշտերում են մահանում, և նրանց մարմինը գազաններն ու թռչուններն են ուտում, ոմանք խեղդվում են ծովի ու գետի մեջ՝ դառնալով ձկների կերակուր, և այս դեպքերում սովորական մահվամբ մեռնող ու պատանքով թաղվողը երանելի է համարվում: Բացի այդ մեկ պատանքից մարդ ոչինչ չի կարող տանել իր հետ: Բայց ունեցվածքի կուտակման պատճառով գործած մեղքերը պահվում են դատաստանի օրվա համար:

Հարց. Ուրեմն ի՞նչ անեմ, որ ունեցվածքս տանեմ ինձ հետ:

Պատասխան. Հետդ ոչինչ չես կարող տանել, այլ քեզանից առաջ պիտի ուղարկես, որտեղ որ պիտի գնաս, և երբ գնաս, ունեցվածքդ այնտեղ պատրաստ կգտնես:

Հարց. Այդ ինչպե՞ս կարող եմ ունեցվածքս ինձանից առաջ ուղարկել:

Պատասխան. Քեզ պատասխանելու համար մի շատ հարմար պատմություն կա, որը թեպետ մի քիչ երկար է, բայց եթե հոժարությամբ կարողանաս լսել, շատ բան կսովորես:

Հարց. Ինչքան էլ երկար լինի, սիրով կլսեմ:

Պատասխան. Մի ազգի մեջ սովորություն կար, համաձայն որի իրենց արքան մեկ տարի միայն կարող էր թագավորել: Երբ տարին լրանում էր, մերկացնում էին արքային և աքսորում մի կղզի, որտեղ սովից ու ծարավից մահանում էր և նրա փոխարեն մեկ ուրիշին էին թագավոր կարգում, և այսպես շարունակ: Հետո մի խելոք մարդ նստեց գահին և մտածեց. «Իմ թագավորելու մեկ տարին երբ լրանա, անշուշտ ես էլ պիտի կրեմ նույն պատուհասը, ինչ որ իմ նախորդները: Նրանց պես ինձ էլ պիտի մերկ աքսորեն, բոլոր ունեցվածքս այստեղ պիտի մնա, իսկ ես այնտեղ քաղցած ու ծարավ պիտի մեռնեմ: Դրա համար էլ քանի դեռ իշխանությունն իմ ձեռքում է, գանձարանիս հարստությունն ու փողերը լավ է նախօրոք ուղարկեմ աքսորի այդ կղզին, որ երբ թեկուզ մերկ էլ գնամ այնտեղ, որևէ հոգս չունենամ»: Այսպես մտմտալով սկսեց հետզհետե գանձարանի փողերն առաքել աքսորի կղզին իրեն հավատարիմ մարդկանց ձեռքով: Շատ ուրախ էր, քանի որ հոգս չուներ, թե իրեն մերկ պիտի աքսորեն և մտատանջվեր, թե ունեցվածքը մնաց այստեղ, ինչպես մյուս թագավորներինը: Եվ մտածում էր, թե այնտեղ այստեղից ավելի հանգիստ կյանք կվարի, և այդ մտքից ուրախանում էր: Վերջապես, երբ տարին լրացավ, նախորդ թագավորների պես մերկացրին այս խելոք մարդուն և աքսորեցին այն կղզին: Բայց ի տարբերություն մյուս թագավորների, այս մարդը տրտմած չէր և ուրախությամբ էր գնում, քանզի հույսը նրա հետ էր՝ չէ՞ որ նախօրոք պատրաստություն էր տեսել, տուն էր կառուցել: Գնաց, նայեց և տեսավ, որ գեղեցիկ և ապահով տեղ է: Զանազան մարդիկ բերել տվեց ու բազմամարդ մի երկիր ստեղծեց, իսկ ինքը կրկին թագավոր եղավ, այս անգամ՝ հավիտյան:

Հարց. Շատ հաճելի պատմություն էր, թեպետ մի քիչ տրտմեցի զուր տեղը կորչող առաջին թագավորների համար, բայց այս մի թագավորը շատ իմաստուն վարվեց: Բայց խնդրում եմ, որ բացատրես, թե ի՞նչ մտքով պատմեցիր:

Պատասխան. Ամեն մարդ իր անձի թագավորն ու իշխանն է, որովհետև Աստված մարդուն անձնիշխան արարեց, ինչպես Սիրաքն է ասում. «Նա ի սկզբանե մարդուն ստեղծեց և նրան թողեց իր իսկ կամքի ձեռքին. Քո առջև Տերը կրակ ու ջուր է դրել, որին կամենաս, կմեկնես քո ձեռքը» (Սիրաք ԺԵ 14-17): Բայց մահից հետո մարդն անձնիշխան չէ, և կամքն այլևս իր ձեռքում չէ, այլ ապրողների ձեռքում է, դրա համար, երբ մեռնես, հիշյալ թագավորների պես շուտով կմերկացնեն քեզ ու կուղարկեն կամ արքայություն և կամ դժոխք՝ ըստ քո գործերի: Սիրաքի ասածի պես կրակն ու ջուրը առջևդ դրված է. կարող ես ուզածիդ ձեռք մեկնել: Ջուրն՝ արքայության, իսկ կրակը դժոխքի խորհրդանիշն է: Բայց պետք է, որ այդ պատուհասը դեռ չեկած՝ այն խելոք թագավորի պես մտածես. «Երբ ես մեռնեմ, այսքան ունեցվածքից ինձ կզրկեն ու մերկ դժոխք կաքսորեն, իսկ ողջ ունեցվածքս կմնա այստեղ: Երբ դժոխք գնամ, մեկ կաթիլ ջրի կարոտ կմնամ, ինչպես վկայեց Քրիստոս»:

Հարց. Իսկ ի՞նչ վկայեց Քրիստոս:

Պատասխան. «Մի մեծահարուստ մարդ կար, որ բեհեզ ու ծիրանի էր հագնում և ամեն օր առատապես ուրախություն էր անում: Եվ Ղազարոս անունով մի աղքատ մարդ ընկած էր նրա դռան առաջ՝ վերքերով ծածկված: Եվ ցանկանում էր լցնել իր որովայնը այն փշրանքներով, որոնք թափվում էին մեծահարուստի սեղանից: Եվ դեռ շներն էլ գալիս էին ու լիզում նրա վերքերը: Երբ աղքատը մեռավ, հրեշտակները նրան տարան Աբրահամի գոգը. մեծահարուստն էլ մեռավ ու թաղվեց: Եվ դժոխքում, մինչ տանջանքների մեջ էր, բարձրացրեց իր աչքերը, հեռվից տեսավ Աբրահամին և Ղազարոսին էլ՝ նրա գրկում հանգստացած: Եվ նա աղաղակեց ու ասաց. «Հա՛յր Աբրահամ, ողորմի՛ր ինձ և ուղարկի՛ր Ղազարոսին, որ իր մատի ծայրը թրջի ջրով և զովացնի լեզուս, որովհետև այս տապից պապակում եմ»: Եվ Աբրահամը նրան ասաց. «Որդյա՛կ, հիշի՛ր, որ դու ստացար քո բարիքներն այնտեղ, քո կյանքի ընթացքում, իսկ Ղազարոսն էլ՝ չարչարանքները, այժմ սա այստեղ մխիթարվում է, իսկ դու այդտեղ պապակում ես» (Ղուկաս ԺԶ 19-25):
Տեսա՞ր, եղբա՛յր, թե ինչ գեղեցիկ կերպով Քրիստոս զգուշացրեց և հայտնեց մեզ, որ իր ունեցվածքին ապավինող և դրանով հպարտացող, աղքատին չողորմող, ուտել-խմելով իր մարմինը գիրացնող, իր կյանքը միշտ ուրախությամբ ու փափկությամբ անցկացնող, բայց ի վերջո իր ունեցվածքն այստեղ թողնող ու հանդերձյալ կյանք գնացող մարդկանց վախճանը որքան խղճուկ է, որ նա մնում է մի կաթիլ ջրի կարոտ: Ինչպես վերը ասացինք. «Այստեղ խնդացողը այն աշխարհում պիտի լա, իսկ այստեղ իր մեղքերի վրա լացողը այն աշխարհում պիտի խնդա»:

Հարց. Այդ դեպքում ի՞նչ պիտի անեմ, ի՞նչ խրատ ես տալիս:

Պատասխան. Խրատն արդեն Քրիստոս տվել է, որ եթե պահես, շատ ուրախ պիտի լինես թե՛ այս և թե՛ այն աշխարհում:

Հարց. Ի՞նչ խրատ է տվել Քրիստոս:

Պատասխան. «Գանձեր մի՛ դիզեք ձեզ համար երկրի վրա, ուր ցեց և ժանգ ոչնչացնում են, և ուր գողերը պատերն են ծակում ու գողանում, այլ գանձեր դիզեցե՛ք ձեզ համար երկնքում, որտեղ ո՛չ ցեց և ո՛չ ժանգ չեն ոչնչացնում, և ո՛չ էլ գողերը պատերն են ծակում ու գողանում. քանի որ ուր ձեր գանձերն են, այնտեղ և ձեր սրտերը կլինեն» (Մատթեոս Զ 19-21):

Հարց. Այդ դեպքում ունեցվածքս ինչպե՞ս երկինք ուղարկեմ, մի՞թե երկինք գնացող քարավան կա:

Պատասխան. Այո՛, երկինք գնացող քարավանը երկրում ճամփորդող քարավանից շատ է. որովհետև պատահում է, որ մի քաղաքից մյուսը գնացող փոխադրամիջոց չի լինում, որի հետևանքով վաճառականի բեռները մնում են տեղում, բայց երկինք գնացող ճամփորդը երբեք պակաս չէ, թե ժամանակ գտնես, կարող ես միշտ էլ ունեցվածքդ ուղարկել:

Հարց. Ովքե՞ր են երկնքի ճամփորդները:

Պատասխան. Աղքատները, խեղճերը, կույրերը, մերկերն ու կաղերը. եթե ունեցվածքդ նրանց հանձնես, նրանք անվնաս կերպով կտանեն և կհանձնեն Քրիստոսին: Այնտեղ կպահվի ունեցվածքդ և ահեղ դատաստանի օրը ետ կվերցնես:

Հարց. Բայց, եղբա՛յր, քո նշած մարդիկ հողի վրա վստահ չեն կարող քայլել, այդ ինչպե՞ս պիտի կարողանան իմ ունեցվածքը երկինք տանել:

Պատասխան. Այդ խեղճերը քո ունեցվածքը ոչ թե պիտի շալակեն ու երկինք բարձրանան, այլ այստեղ կուտեն և կհագնեն, բայց Քրիստոս, այդ ամենն Իրենը համարելով, դատաստանի օրը կհատուցի քեզ:

Հարց. Ուրեմն աղքատներին տվածս Քրիստոս պիտի ընդունի՞:

Պատասխան. Անկասկած, կընդունի, եթե հեռու մնաս մեղքերից: Դիցուք, եթե դու մեկին փոխանակագիր տաս, և այդ մարդը քո կարգադրած տեղը քո փոխարեն վճարի, դու մի՞թե չես ընդունի փոխանակագիրը: Աստծուն փոխ տվածիդ մասին Սողոմոն իմաստունը գրում է. «Աղքատին ողորմություն տվողը փոխ է տալիս Աստծուն, և ըստ նրա տվածի էլ Աստված պիտի հատուցի նրան…: Բայց եթե ասես. «Ես նրան չեմ ճանաչում, ոչ էլ նա՝ ինձ»,- ապա իմացի՛ր, որ Տերը ճանաչում է բոլորի սրտերը. և Նա, որ ստեղծեց բոլորի շունչը, ճանաչում է բոլորին և յուրաքանչյուրին հատուցելու է ըստ նրա գործերի» (Առակ. ԺԹ 17, ԻԴ 12):

Հարց. Աղքատներին տվածս, որ ընդունում է Քրիստոս, դու ինձ բացատրեցիր փոխանակագրի օրինակով, ուրեմն երկնային գործերն է՞լ են աշխարհիկ գործերին նմանեցնում:

Պատասխան. Բացատրածս քո հարցին պատասխանելու համար ընտրված մի օրինակ էր, բայց երևում է, որ դու միտքը չես ըմբռնել, ուստի ավելի պարզ ասեմ Քրիստոսի խոսքով. «Գնա՛, վաճառի՛ր քո ունեցվածքը ու տո՛ւր աղքատներին և երկնքում գանձեր կունենաս» (Մատթեոս ԺԹ 21): Եթե Իր հրամայածի պես վարվենք, մի՞թե չի ընդունի և չի տա խոստացվածը:

Հարց. Իսկ ի՞նչ է խոստացել Քրիստոս:

Պատասխան. Դատաստանի օրը Քրիստոս արդարներին պիտի ասի. «Քաղցած էի, և Ինձ ուտելիք տվիք, ծարավ էի, և Ինձ ջուր տվիք… մերկ էի, և Ինձ հագցրիք» (Մատթեոս ԻԵ 35-36), իսկ նրանք պիտի հարցնեն. «Տե՛ր, ե՞րբ տեսանք Քեզ քաղցած ու կերակրեցինք կամ ծարավ և ջուր տվեցինք… կամ մերկ և հագցրինք» (Մատթեոս ԻԵ 37-38):
Այդ ժամանակ Քրիստոս պիտի պատասխանի. «Քանի որ Իմ այս փոքր եղբայրներից մեկին արեցիք, այդ Ի՛նձ համար արեցիք» (Մատթեոս ԻԵ 40):
Համոզվեցի՞ր, որ երկինք գնացող քարավանը աղքատներն են:

Հարց. Այդ ամենը հասկացա, բայց խոսքիդ մեջ նշեցիր, թե եթե ունեցվածքդ աղքատների ձեռքով երկինք ուղարկես, շատ ուրախ պիտի լինես: Այսքան աշխատանքով ձեռք բերած ունեցվածքս ինչպե՞ս աղքատներին տամ և ուրախ լինեմ, երբ իմ հույսն այդ ունեցվածքի վրա է, իսկ խելքս ու միտքս գիշեր-ցերեկ սևեռված է դրա վրա: Այդ ինչպե՞ս կարող եմ այն աչքիս առջևից հեռացնել և ուրախ լինել:

Պատասխան. Իմանալով հանդերձ, որ քո սիրտն ու միտքը ունեցվածքովդ է զբաղված, Քրիստոս քեզ հրամայում է, որ այդքան սիրելի ինչքդ երկինք ուղարկես, որ սիրտդ ու միտքդ նրա հետ երկինք բարձրանան, որ միշտ խորհես երկնքի արքայության մասին և նրա մասին խոսես, ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում. «Վերին բաների մասին խորհեցեք և ո՛չ թե այն, որ այստեղ՝ երկրի վրա է» (Կողոս. Գ 2): Տեսա՞ր, որ մեր միտքը միշտ երկնքում պիտի լինի:

Հարց. Իմ խելքը դրանից բան չի կտրում, քանի որ չտեսած տեղս ինչպե՞ս պիտի մտաբերեմ և խորհեմ:

Պատասխան. Շիտակ ասացիր, որ չտեսած տեղի մասին չես կարող խորհել, քանզի դու երկինքը չես տեսել և ոչ էլ ունեցվածք ես ուղարկել այնտեղ, որպեսզի այդ առիթով երկինքը մտաբերեիր, թե ի՛նչ եղավ ունեցվածքս: Բայց ես քեզ մի աշխարհիկ օրինակ բերեմ: Այս աշխարհում շատ մեծ և փառավոր քաղաքներ կան թե՛ Եվրոպայում և թե՛ Ասիայում, ինչպես Լոնդոնը, Փարիզը, Կոստանդնուպոլիսը, Դամասկոսը և այլն: Եթե այս փառավոր քաղաքներում առևտուր չունենաս, այլ մի փոքրիկ գյուղում շատ ապրանք ունենաս և առևտուր անես, ի՞նչ ես կարծում, քո միտքը հիշյալ փառավոր քաղաքները պիտի հիշի, թե այն փոքրիկ գյուղը:

Հարց. Հարցն ավելորդ է: Պարզ է, թե որտեղ որ ապրանքս է, այնտեղ էլ պիտի միտքս լինի, իսկ այն քաղաքները, որտեղ ապրանք չունեմ, ինչո՞ւ պիտի մտաբերեմ:

Պատասխան. Ճիշտ էր պատասխանդ: Ուստի, երբ քո ունեցվածքը աղքատների միջոցով երկինք առաքես ու այնտեղ պահ տաս, նախ և առաջ երկյուղդ կվերանա, չես վախենա ո՛չ գողից և ո՛չ էլ ցեցից, ո՛չ ջրից և ո՛չ էլ կրակից, ո՛չ բռնավորից և ո՛չ էլ զրպարտողներից, որովհետև Քրիստոս վկայեց. «Ո՛չ ցեցը կարող է ուտել, և ոչ էլ գողերը կարող են գողանալ» (Մատթեոս Զ 20): Եվ երբ երկնքի արքայությունը մտաբերես, խիստ կուրախանաս այնտեղի ունեցվածքիդ համար: Մահից նույնպես երկյուղ չես ունենա, քանզի ա՛յն մարդն է վախենում մեռնելուց, ով ունեցվածք և հույս չունի երկնքում, և մահանալուց տխրում է, որ պիտի բաժանվի այս աշխարհի իր սիրելի ունեցվածքից, որի վրա էր դրել իր հույսը: Գիտե, որ մերկ պիտի գնա այստեղից, դրա համար էլ, երբ մահվան մասին լսում է, կարծես աշխարհը փուլ է գալիս իր գլխին: Բայց եթե դու այն խելացի թագավորի պես ունեցվածքդ քեզանից առաջ երկինք առաքես, ապա այս աշխարհում ինչ փորձությունների էլ հանդիպես, ինչպես, օրինակ՝ հիվանդություն, աղքատություն, ձախորդություն և այլն, դու ամենևին չես տրտմի, որովհետև այս աշխարհի թե՛ հարստությունը, թե՛ աղքատությունը, թե՛ ցավը, տրտմությունն ու ուրախությունը, բոլորն էլ անցավոր են և վերջ պիտի ունենան, մահն է, որ խափանում է այդ ամենը, իսկ այն աշխարհը հավիտենական է և վերջ չունի: Տեսնելով, որ հավիտենականության մեջ ունեցվածք ունես, ուրախանում ես մտքով և ցանկություն ունես, որ առաջ գնաս վարձքդ ստանալու, փառքդ ժառանգելու և վայելելու: Ինչպես Պողոս առաքյալն է գրում. «Հաճելի է մեզ դուրս գալ այս մարմնից և մտնել Աստծու մոտ» (Բ Կորնթ. Ե 8): Տե՛ս, թե ինչպես է Պողոս առաքյալը բաղձում դուրս գալ մարմնից, որովհետև հույս ունի երկնքում:

Հարց. Եղբա՛յրս, ինչքան գիտեմ, Պողոսը մի աղքատ մարդ էր, ունեցվածք էլ չուներ, որ երկինք առաքեր, դրա համար էլ հույսով ուզում էր մեռնել:

Պատասխան. Պողոս առաքյալի ունեցվածքն ամենից շատն էր, որովհետև մի կարծիր, որ երկինք առաքվելիք ապրանքը միայն ոսկին է, արծաթը կամ երևելի զգեստները, որ աղքատները չունեն: Եթե այդպես լիներ, ուրեմն բոլոր հարուստ մարդիկ արքայություն պիտի գնային, իսկ աղքատներից ոչ մեկը ոտք չպիտի դներ այնտեղ: Բայց իրականում այդպես չէ, որովհետև օրվա հացի կարոտ աղքատն անգամ երկինք առաքվելիք ունեցվածք ունի:

Հարց. Ո՞րն է աղքատի երկինք առաքվելիք ունեցվածքը:

Պատասխան. Նախ՝ որ իրենց աղքատությունը հոժարությամբ և սիրով հանձն առնելով՝ գոհ լինեն Աստծուց, չնեղվեն, չդժգոհեն, թե ինչո՞ւ է Նա իրենց այդ վիճակի մեջ դրել: Երկրորդ՝ հեռու մնալ մեղքից: Երրորդ՝ ծոմ և պահք պահել: Չորրորդ՝ աղոթք անել: Հինգերորդ՝ տգետին խրատելով հեռու պահել մեղքից: Վեցերորդ՝ համբերել բոլոր նեղություններին և այլն: Ահա սրանք են առանց դրամի երկինք առաքվելիք բարեգործական ապրանքները, և Պողոս առաքյալը այս ամենն ունենալով էր, որ ցանկություն ուներ դուրս գալու իր հողեղեն մարմնից: Այժմ էլ դու, եթե ունեցվածքդ ըստ քո կարողության բաշխես կարոտյալներին, հեռու մնաս մեղքից, ստեպ-ստեպ ծոմ ու պահք պահես, աղոթք անես, մեղսասեր մարդկանց խրատելով նրանց հեռու պահես մեղքից, բարեգործություն անելով անթերի կատարես Աստծու բոլոր պատվիրանները, Պողոսի պես կձգտես հասնելու երկնքի արքայության ուրախությանը:

Հարց. Աստված ինչպիսի՞ վարձ պիտի տա. չլինի թե այստեղ մեր ոսկին վերցնի, իսկ այնտեղ փոխարենը փտած ու անպետք դրամ տա: Խնդրում եմ, սա՛ էլ բացատրիր:

Պատասխան. Մի՛ վախեցիր, ոչ թե փտած դրամ կտա, այլ այստեղի քո փտած դրամի փոխարեն այնտեղ քեզ ճշմարտապես կվարձատրի, պղնձի փոխարեն ոսկի կտա, քո հին զգեստի փոխարեն լուսեղեն զգեստներ կհագցնի, քեզնից հացի փշրանք վերցնելով՝ կյանքի հացը կտա, քեզնից մի բաժակ սառը ջուր կվերցնի, բայց փոխարենը անմահական ջրից կխմեցնի: Երբ այստեղ մի կույր մարդու ձեռքից բռնած՝ ճանապարհ անցկացնես, Աստված էլ ձեռքդ բռնած քեզ արքայություն կտանի: Ծոմապահության փոխարեն Կենաց ծառի պտուղից կկերակրի քեզ: Ահա քեզ տրվելիք ունեցվածքը:

ՍՐԲԵՐԻ ԲԱՐԵԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ - Շավիղ 26

Հարց. Եղբա՛յր, ասացիր, թե նրանք, ովքեր ասում են, թե սրբերը չեն կարող բարեխոս լինել, սուտ մարգարեներ են: Բայց ինչ մեղքս թաքցնեմ, ես էլ եմ կասկածում, որ մեռած մարդը կարողանա բարեխոսել:

Պատասխան. Դու այդ սրբերին մեռա՞ծ ես համարում:

Հարց. Ինչո՞ւ նրանց մեռած չհամարեմ, մի՞թե նրանք էլ հողեղեն չէին, և Աստծու վճիռը, որ կարդացվեց Ադամին, մի՞թե նաև նրանց համար չէր:

Պատասխան. Իրավացի ես, նրանք էլ էին հողեղեն ու Աստծու վճռով մեռան, բայց նրանց մահը միայն մարմնով է և ոչ թե հոգով, որովհետև մեղավորները, նաև հոգով մեռնելով, իրապես մեռած են, բայց արդարները, հոգով կենդանի լինելով, մեռած չեն:

Հարց. Ի՞նչ գիտես, անդենական աշխարհից եկող եղա՞վ, որ այդ սրբերի ողջ լինելու վերաբերյալ քեզ լուր բերեր:

ԵՐԲ ՆՄԱՆՎՈՒՄ ԵՆՔ ՇԱՆՆ ՈՒ ԽՈԶԻՆ - Շավիղ 25

Հարց. Այդ ասածներիցդ շատ վախեցա, սրանից հետո մեղքերիցս չմաքրված Ս. Հաղորդություն չեմ առնի, բայց եթե կրկին մեղանչեմ, ի՞նչ պիտի լինի:

Պատասխան. Այլևս այդ բանն ինձ մի՛ հարցրու, այլ Պետրոս առաքյալին և Սողոմոն իմաստունին: Պետրոսն ասում է. «Շունը վերստին է դառնում իր փսխածին», և «Լվացված խոզը վերստին է թավալվում տիղմի մեջ» (Բ Պետոս Բ 22): Եվ Սողոմոնը պատասխանում է. «Ինչպես շունը դառնում է ատելի, երբ վերադառնում է իր փսխածին, այնպես էլ անզգամն է իր չարությամբ, երբ վերադառնում է դեպի իր մեղքերը» (Առակ. ԻԶ 11): Տե՛ս՝ մեղքը խոստովանողին, բայց հետո կրկին մեղանչողին ինչ գարշելի գազանների են նմանեցրել:

Հարց. Բայց ինչո՞ւ են կրկին մեղանչողներին հատկապես այդ գազաններին նմանեցրել, ո՞րն է նրանց բնությունը:

Պատասխան. Պատճառն այս է. երբ շունը կերակուր է գտնում, անհագաբար, շուտ-շուտ լափում է այն՝ ագահաբար փորը լցնելով, որի հետևանքով ստամոքսը խանգարվում է, և հարկադրվում է կերածը փսխել: Դրանից հետո մի քիչ հանգստանում է, բայց երբ տեսնում է, որ փորը դատարկ է, իսկույն գնում ու փսխածն ուտում է և փորն այդպես լցնում: Այդպես է նմանապես մեղսասեր մարդը, որ մինչև տոների գալը (Ծնունդ, Զատիկ) թավալվում է մեղքերի մեջ: Բայց այդ ժամանակ իր խղճմտանքն արթնանում է, սիրտը նեղվում, որովհետև տեսնում է, որ ուրիշները խոստովանում են, ապաշխարում, և ինքն էլ, նրանց նայելով, գնում, խոստովանում է իր մեղքերը, դրանից հետո փոքր-ինչ հանգստանում, բայց տեսնելով, որ մեղքի ամանները դատարկ են, մեղքի գործիքները պարապության են մատնված, իսկույն սկսում է խոստովանած մեղքերը կրկին գործել, մինչև որ մի տոն գա, կարճի մեղքի անհագուրդ տենչը: Տեսա՞ր՝ կրկին մեղանչողի բնությունը ինչպես է հարմարվում շանը:

ՍՈՒՐԲ ՀԱՂՈՐԴՈՒԹՅԱՆԸ ՄՈՏԵՆԱԼ ԱՆԱՐԺԱՆԱԲԱՐ - Շավիղ 24

Հարց. Անցյալ շավիղի մեջ ասված «Իր իսկ դատապարտությունն է ուտում և խմում» ասելով ի՞նչ պետք է հասկանանք:

Պատասխան. Այս բանն առանց օրինակի անկարելի է բացատրել: Դիցուք, թշնամուդ պատժելու կամ դատապարտելու նպատակով հայց ես ներկայացնում: Եվ այդ հայցին ապավինելով հանձնապաստան ինքնավստահությամբ դատի մեջ մտնում նրա հետ: Բայց երբ կարդացվում է այն, անսպասելիորեն տեսնում ես, որ թշնամուդ դատապարտության համար ներկայացված հայցը քո դեմ է ուղղված: Այնժամ դատավորը բարկանալով կասի. «Ի՞նչ իրավունքով այդ հայցին ապավինելով թշնամուդ հետ դատի մեջ մտար, ո՜վ անօրեն»: Այդ պահին լեզուդ կպապանձվի, ոտքդ ու ձեռքդ կսկսեն դողալ և ամոթահար կլինես: Եվ դատավորը կհրամայի շղթայակապ քեզ աքսոր ուղարկել մի անծանոթ երկիր հավիտյանս հավիտենից:

Հարց. Այդ օրինակի իմաստն ինձ բացատրի՛ր:

Պատասխան. Ասացիք, որ մեղքերից ձերբազատվելուց և մաքրվելուց հետո միայն պետք է մասնակցես Սուրբ Հաղորդությանը, բայց սրան հակառակ, մեղքից դեռ չմաքրված, մեղքերի աղտով գնում, հաղորդվում ես ու հրճվում՝ ասելով. «Փա՜ռք Աստծու, հաղորդություն առա»՝ վստահ լինելով, թե դրանով հաղթելու ես թշնամուդ՝ սատանային: Բայց դատարանի օրը, հակառակ քո հանձնապաստան ակնկալությունների, քո իսկ դատն է արվում, միայն այդ պահին տեսնում ես, որ անարժանությամբ Ս. Հաղորդությանը մոտենալդ՝ քեզ համար հանցանք և դատապարտություն է եղել և ոչ թե՝ սատանայի: Եվ դու, որ ապավինելով Ս. Հաղորդությանը՝ պիտի հաղթեիր սատանային և արքայություն գնայիր, հիմա անլուր տագնապի ես մատնված. եթե արքայությունից զրկվեցիր, գոնե դժոխքի հավիտենական աքսորում չհայտնվեիր:

Հարց. Այդ ի՞նչ սոսկալի բան ասացիր:

Պատասխան. Սոսկալի բանի մասին դեռ հետո պետք է լսես, երբ ամեն կողմից հանցավոր գտնվես: Քրիստոս՝ արդար Դատավորը, այնժամ սաստիկ բարկությամբ կասի. «Ընկե՛ր, որ հարսանիքի զգեստ չունեիր, ինչպե՞ս այստեղ մտար» (Մատթեոս ԻԲ 12): Այսինքն՝ ինչո՞ւ մեղքից տակավին չմաքրված և հոգուդ զգեստները չնորոգած այս սեղանին մոտեցար: Այն պահին լեզուդ կպապանձվի, ոտքերդ և ձեռքերդ կսկսեն դողալ, և ամոթահար կլինես: Դարձյալ պիտի լսես Քրիստոսի ձայնը. «Կապեցե՛ք դրա ոտքերը և ձեռքերը և դուրս հանեցեք դրան արտաքին խավարը, այնտեղ կլինի լաց և ատամների կրճտում»: Եվ Նրա սպասավորներն այդ իսկ պահին կկատարեն հրամանը և քեզ հավիտենական դժոխք կուղարկեն: Տեսա՞ր, եղբա՛յր, անարժանությամբ Ս. Հաղորդություն առնելու հետևանքը:

ԻՆՉՊԵ՞Ս ՄԱՔՐՎԵԼ ՄԵՂՔԵՐԻՑ - Շավիղ 23

Հարց. Այս ի՞նչ բան է, եղբայր, ես կարծում էի, թե Տասը պատվիրաններից գոնե կեսը կատարում եմ, բայց ինչ պատվիրանի կատարումով որ պարծեցա, անիրավ և սուտ հանեցիր ինձ: Հիմա հասկացա, որ եթե Տասը պատվիրաններից ինը չեմ կատարել, ապա գոնե մեկը պահել եմ:

Պատասխան. Ո՞ր պատվիրանն ես պահել:

Հարց. Ես ամենևին դատարան չեմ գնացել՝ սուտ վկայություն տալու համար: Այս պատճառով ուրախ եմ, որ գոնե այդ մի պատվիրանը կատարել եմ:

Պատասխան. Այդքան մի՛ պարծենա, գուցե կրկին ձեռնունայն մնաս:

Հարց. Ինչո՞ւ պիտի ձեռնունայն մնամ. իրապես ես սուտ վկայություն չեմ տվել դատարանում:

Պատասխան. Մի՞թե սուտ վկայությունը միայն դատարանում են տալիս. մի հարուստ մարդու հաճոյանալու նպատակով մի՞թե նրա սուտ խոսքը չես հաստատել «իրավացի ես», «այդպես է» բառերով:

Հարց. Այդ էլ խո՞սք է. հազար անգամ եմ այդ բանը ասել առանց անդրադառնալու, թե դա սուտ վկայություն է: Բայց իսկապես, մի՞թե դա սուտ վկայություն է:

ՍՈՒՏ ՄԱՐԳԱՐԵՆԵՐԻ ԳՈՐԾԵՐԸ - Շավիղ 22

Հարց. Ինչո՞ւ է լայն ճանապարհ ցույց տվողը սուտ մարգարե կոչվում:

Պատասխան. Որովհետև սուտ է խոսում, անուշ խոսքերով խաբում է պարզամիտ մարդկանց:

Հարց. Ինչպե՞ս կարող է խաբել անուշ խոսքերով:

Պատասխան. Քեզ կասի, թե «ուտել-խմելը մեղք չէ, եթե մեղք լիներ, Աստված չէր ստեղծի և չէր ասի՝ կերե՛ք»: Պողոս առաքյալն էլ ասում է. «Ուտելիքը՝ որովայնի, և որովայնը ուտելիքի համար է» (Ա Կորնթ. Զ 13): Այսպես է ասում նաև Քրիստոս. «Կերակուրը չի պղծում մարդուն»: Վկայակոչելով այս խոսքերը՝ սուտ մարգարեն շփոթեցնում է միտքդ, և դու էլ այլևս չես վախենում կերակուրներից, ավերում ես պահքդ և այնուհետև ո՛չ պահք ես պահում և ո՛չ՝ ծոմ: Միշտ կերուխումին հետամուտ լինելով՝ դառնում ես մեծ կռապաշտ: Հիմա տեսա՞ր, թե ինչպես են նրանք քաղցր խոսքերով խաբում:

Հարց. Ի՞նչ ես ասում, եղբա՛յր, ուտել-խմելն է՞լ կռապաշտություն է:

ՊԱՀՔԻ ՆԱԽԱՀԻՄՔԸ - Շավիղ 21

Հարց. Եղբա՛յր, սկզբում ասացիր, թե սուտ մարգարեները արքայություն գնալու լայն ճանապարհ են ցույց տալիս: Սուտ մարգարեն ինչպե՞ս կարող է լայն ճանապարհ ցույց տալ:

Պատասխան. Սուտ մարգարեն նա է, ով ասում է, թե եկեղեցի գնալը, խոստովանելը, պահք պահելը մեղք է, ապաշխարելն անօգուտ է, անիմաստ, սրբերը բարեխոս չեն կարող լինել, նրանք մեռած են, իզուր տեղը ծախս մի՛ արա ուխտի գնալու համար և այլն: Տեսա՞ր լայն ճանապարհը որն է: Քեզ հարցնում եմ, մի՞թե կռապաշտ և անձնասեր մարդկանց հաճելի չեն այս խոսքերը:

Հարց. Մի բան էի մտածում, լավ միտքս գցեցիր. այս «պահք» ասվածը ծո՞մ է, թե՞ ուրիշ մի բան:

Պատասխան. Սուրբ Գրքում պահք ծոմին են ասում: Առաքյալների ժամանակ էլ ծոմ էին պահում, բայց հայրապետները կանոն դրեցին, որ տարվա որոշակի օրերի մարդիկ հրաժարվեն մսից, յուղից, գինուց և մարմինը պարարտեցնող բոլոր կերակուրներից և ուտեն բացառապես բուսական կերակուրներ: Հիմա դրան մենք պահք ենք անվանում:

Հարց. Ծոմի համար այլևս ասելու բան չկա, որովհետև նրա մասին գիտենք Սուրբ Գրքից, բայց կերակուրների մեջ խտրություն դնելը հին օրենքում կա՞ր, որ հայրապետները համարձակվեցին այդպիսի կանոն դնել:

Պատասխան. Ահա՛, նախ Աստված Ադամին ասաց, որ «բոլոր ծառերի պտուղից ուտի, բացի մի ծառի պտուղից»: Սա կերակուրների մեջ դրված առաջին խտրությունն էր, որ ակնարկում է պահքը և ոչ թե ծոմը: Եթե ծոմ լիներ, ապա առհասարակ առանց խտրության կարգելվեր բոլոր ծառերի պտուղը ուտել: Դանիել մարգարեն ասում է. «Ես՝ Դանիելս, երեք շաբաթ սուգի մեջ էի: Լավ հաց չկերա, միս և գինի չմտավ իմ բերանը» (Դանիել Ժ 2): Ահա այս է կերակուրների մեջ խտրություն ու զանազանություն դնելը, եթե ծոմ լիներ, կասեր, թե բերանս ոչինչ չի մտել:

Ո՞ւՐ է ՏԱՆՈՒՄ ԼԱՅՆ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ- Շավիղ 20

Հարց. Հասկացա, որ նեղ դուռն այս աշխարհի հոգևոր նեղություններն են, բայց որո՞նք են լայն դուռը և լայն ճանապարհը, որոնք դժոխք են տանում:

Պատասխան. Դեռ չհասկացա՞ր. դժոխք տանող դուռն ու ճանապարհն են լայն:

Հարց. Բայց դժոխքի դուռն ինչո՞ւ է լայն:

Պատասխան. Դժոխքի դուռն իհարկե լայն պետք է լինի: Այդ դռնով ո՞վ պետք է անցնի, գիտե՞ս:

Հարց. Չգիտեմ:

Պատասխան. Չկարծես, թե այդ դռնով մտնողները այս աշխարհում բարեգործություն անող, ամեն տեսակ նեղության համբերող, իրենց չար կամքը զսպող, ծոմով, պահքով և աղոթքով իրենց անձը չարչարողները պետք է լինեն:

Հարց. Ապա ովքե՞ր պետք է մտնեն այդ լայն դռնով:

Պատասխան. Այնտեղ մտնելու են մեղքի փշալից բեռներ կրող մարդիկ, որովհետև փշալից բեռ կրող մարդը չի կարող նեղ դռնով ու նեղ ճանապարհներով անցնել, այլ այդպիսիների համար լայն դուռ է պետք, որպեսզի անարգել մտնեն:

Հարց. Որո՞նք են մեղքի փշերը:

Պատասխան. Ահավասիկ Պողոսը թվարկում է դրանք. «Մարմնի գործերը հայտնի են. շնություն, պոռնկություն, պղծություն, վավաշոտություն, կռապաշտություն, կախարդություն, թշնամություն, կռիվ, նախանձ, բարկություն, հակառակություն, երկպառակություններ, բաժանումներ, չար նախանձ, սպանություններ, հարբեցողություններ, անառակություններ և սրանց նման ուրիշ բաներ: Այժմ ասում եմ ձեզ, ինչպես որ առաջուց էլ ասում էի, թե նրանք, որ այսպիսի բաներ են գործում, Աստծու արքայությունը չեն ժառանգելու» (Գաղատ. Ե 19-22):

ԱՐՔԱՅՈՒԹՅԱՆ ՏԱՆՈՂ ԴԺՎԱՐ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ - Շավիղ 19

Հարց. Եղբա՛յր, ապա ես ի՞նչ պետք է անեմ, ինձ թվում էր, թե ես զերծ եմ այդ մեղքերից, որովհետև չգիտեի, թե զրկելը կամ եղբայր ատելը մարդասպանություն է, իսկ աշխարհասիրությունը շնություն է և թշնամություն Աստծու հանդեպ, քանզի ինձ խրատ տվողները այդպիսի զգուշացում չէին արել:

Պատասխան. Այդպիսի խրատ տվողներին ի՞նչ ասեմ. այդ ցավը ինձ էլ է տանջում, եղբա՛յր: Վախենամ, թե սուտ մարգարեների ես հանդիպել:

Հարց. Ո՛չ, եղբա՛յր, ինձ խրատողները սուտ մարգարեներ չէին, այլ իմ ծնողները: Նրանք գոնե մի օր ինձ չասացին, թե սա մեղք է, մի՛ արա, այլ հակառակը՝ խստորեն պատվիրում էին, թե ամեն ինչ արա, որ դրամ վաստակես:

Պատասխան. Երանի քեզ, որ ծնողներդ սոսկ մեղքից չեն զգուշացրել, այլ ծնողներ կան, որ իրենց զավակներին չզգուշացնելուց բացի մեղք գործել են սովորեցնում: Կան ծնողներ, եղբայրներ, քույրեր կամ ազգականներ ովքեր, լեզուն դեռ նոր բացված մանկանը Աստծու անունը սովորեցնելու փոխարեն սովորեցնում են հայհոյանք ու անարգ վարմունք կամ էլ նրան քաղցրավենիք խոստանալով՝ ջանում են (համոզել) այս կամ այն մարդուն նախատել կամ ծաղրել: Ու երբ մեծերն իրենց նպատակին հասնում են, ծիծաղելով երեխային համբուրում են ու կատարում խոստացածը: Թեպետ իրենց զվարճանքի համար են սա անում, բայց այս վարմունքը սև ներկի նման ծածկում է երեխայի մատաղ սիրտը, որը, ինչպես հներն են ասում, տակավին «մաքուր տախտակ» է, և որի վրայից դժվարությամբ է մաքրվում մանավանդ ծնողների քսած ներկը: Ասում են, թե «Մարդու կիրքը հոգու մեջ է». ահա հոգու մեջ եղած կիրքը ծնողներից սովորած խոսքերն են, որոնցից հոգին չի ձերբազատվում մինչև մարմնից զատվելը: Ու երբ տղան մեծանում է, հայրը նրան դպրոց է տանում և ուսուցչին պատվիրում, որ հոգ տանի այնքան, ինչքան անհրաժեշտ է կարդալ սովորելու և մի քիչ թվաբանություն իմանալու համար: Եվ դպրոցը դեռ չավարտած՝ հանում է այնտեղից և տանում խանութ առևտուր անելու՝ նրան սովորեցնելով խաբեության և նենգության ճանապարհները. սուտ խոսել և սուտ երդումներով լավը վատի տեղ անցկացնել, թերակշռել և այլն: Այս բոլորի նպատակը մեկն է. դրամ վաստակել՝ ոչ մի բանի առջև կանգ չառնելով: Այսպիսի ծնողի հոգսը չէ, թե տղան այդ ճանապարհով ուր կգնա. դժո՞խք, թե՞ դրախտ: Եվ իրապես, ծնողների գերակշիռ մասի գլխավոր հոգսը զավակների՝ դրամ և ոչ թե արքայություն շահելն է: