ՄԻ ՓՈՔՐ ԷԼ ՀԱՎԱՏՔԻ ՄԱՍԻՆ

Այն, որ մարդկության մեծամասնությունը անկարող ու անկարելի է համարում առանց կրոնական հավատալքի ապրելը, այսօր անվիճելի է: Ընդհանուր առմամբ աշխարհում բնակվող արդեն 7 միլիարդ քաղաքացիներին զուտ կրոնական հավատալիքի տեսանկյունից կարելի է բաժանել 4 հիմնական խմբի`

• հավատացյալներ – մարդիկ, ովքեր հավատում են գերբնական աստվածության գոյությանը: 
• թերահավատներ – մարդիկ, ովքեր թեական վերաբերմունք ունեն գերբնական աստվածության հանդեպ և երկմիտ են հավատքային հարցերում: 
• սնահավատներ – մարդիկ, ովքեր հավատ են ընծայում անիմաստ երևույթներին ու առարկաներին` կենդանի հավատքը փոխարինելով թալիսմաններով, կախարդություններով, գուշակություններով: 
• անհավատներ – մարդիկ, ովքեր կատարելապես մերժում են գերբնական աստվածության գոյությունը:

Բավական դժվար լուծելի հարց է, թե որքանով են հավատքը և կրոնը փոխկապակցված և երբեմն անգամ նույնական, սակայն հիմա ցանկանում եմ խոսել քրիստոնեական հավատքի տեսանկյունից` միանգամից սկսելով Սուրբ Պողոս առաքյալի խոսքերից. «Ի՞նչ է հավատը, եթե ոչ՝ հուսացված բաների հաստատումը և ապացույցն այն բաների, որոնք չեն երևում» (Եբր. 11:1): Անկեղծ ասած աստվածաշնչյան այս խոսքը հոգևոր ճեմարանում ուսանելու տարիներիս չափազանց անըմբռնելի և վերացական էր ինձ համար. ես երբեք դրա միջոցով չեմ ընկալել հավատք կոչվող ընդհանրական երևույթի կամ զգացողության բուն իմաստը, և դրա հիմնական պատճառը (այսօր եմ հասկանում) այն է, որ ես հավատքը չէի ընկալում այնպես ինչպես պետք է. հավատքն ինձ համար առավելաբար կրոնական պատկանելություն էր, քան կենդանի կյանք ու զգացում: Եվ դա իմ թերացումն էր...
Այժմ Պողոս առաքյալի նամակի այս տողերը նախ և առաջ առաջարկում եմ դիտարկել մարդկային հարաբերությունների համատեքստում. չէ՞ որ մարդկանց փոխհարաբերությունների մեջ էլ ամեն օր կարելի է հանդիպել միմյանց հավատալու կամ հավատ չընծայելու, հավատարմության կամ անհավատարմության երևույթներին: Այսպես, խոսելով հավատի մասին` առաքյալն այն բացահայտում է 2 հետաքրքիր արտահայտություններով` ասելով.

1. հավատը հուսացած բաների հաստատումն է, 
2. հավատը ապացույցն է այն բաների, որոնք չեն երևում:

Երբ խոսում ենք հուսացած բաների մասին, առաջնահերթ միտքս հղվում է հույսի գաղափարին, մի երևույթ որի մասին մեծերը` ցիտելով ծերուկ Դիոգենեսին, միշտ ասել են. «Հույսը վերջինն է մեռնում»: Հին հունական դիցաբանությունից հայտնի է մի պատմություն, ըստ որի Զևսը, որոշելով չարիքներ ուղարկել երջանկության մեջ ապրող մարդկության վրա, կերտում ու երկիր է ուղարկում Պանդորա անունով մի անչափ գեղեցիկ ու հմայիչ, բայց միևնույն ժամանակ խորամանկ կնոջ, որին սիրահարվում է Պրոմեթևսի եղբայր Էպիմեթեյը: Վերջինիս տանը թաքցրած է լինում մի հսկայակն արկղ, որի ներքին պարունակության մասին ոչ ոք ոչինչ չգիտեր: Արկղը շարժում է խորամանկ Պանդորայի հետաքրքրասիրությունը, և նա մի օր բոլորից թաքուն բաց է անում դրա կափարիչը: Արկղի միջից վայրկենաբար դուրս են թռչում դրանում թաքնված հազարավոր դժբախտություններն ու հիվանդությունները և տարածվում են աշխարհով մեկ: Անակնկալի եկած Պանդորան շտպում է փակել արկղը. արկղից չի հասցնում դուրս գալ միայն հույսը: Հեքիաթանման այս պատմությունը մեր առջև բացում է «հույսի» կարևորությունն ու ողջ գեղեցկությունը. թեև մարդկության սկզբնավորումից ցայսօր դժբախտություններն ու ձախորդությունները միշտ ուղեկցում են մեզ, այնուամենայնիվ մարդը մինչև վերջին շունչը չի կորցնում միակ անխլելի, մխիթարող ու լավատեսորեն տրամադրող բանը` հույսը: Հույսը միշտ շարունակում է մնալ մեր սրտի «արկղերի» մեջ, չի լքում մեզ և ի վերջո, ինչպես Պողոս առաքյալն է ասում` «երբեք չի ամաչեցնում» (Հռոմ. 5:5) մեզ: Դժվար է պատկերացնել հույս, որն արտահայտի հոռետեսություն, ցանկանա վատն ու անօգտակարը, հետևաբար, երբ ասում ենք «հուսացած բաներ», միանշանակ առաջ է գալիս լավատեսությունը: Այսպես, օրիանակ, ուսանողը հույս է տածում, թե գերազանց գնահատական կստանա, հիվանդը, որ շուտափույթ կապաքինվի, բանտարկյալը հույս ունի համաներման արժանանալ, քրիստոնյան` հավիտենական կյանքի: Ակնհայտ է դառնում, որ հավատքը անպայմանորեն պետք է իր մեջ պարունակի կարևոր մի տարր` ԼԱՎԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ, և հենց այդ է նշանակում առաքյալի ասած «հուսացած բաների հաստատումը»: 

Համաձայն եբրայեցիներին ուղղված նամակի` հավատքը մեկ այլ կարևոր բաղադրիչ ևս պետք է պարունակի, այն է` «ապացույցն այն բաների, որոնք չեն երևում»: Հիրավի շատ բաներ կան մեր կյանքում, որոնք չեն երևում, որոնք մեր զգայարանները մեզ չեն փոխանցում, և պատկերացումը դրանց մասին ստանում ենք, այսպես ասած, միջնորդավորված կերպով: Օրինակ մեզանից ոչ ոք երբեք չի տեսել օդը, սակայն քիմիայի դասագրքի կամ մեր իսկ թոքերի միջոցով մեզ հայտնի է դառնում, որ այն կա: Մեկ այլ օրինակ. մեզանից շատերը, հնարավոր է, երբեք բախտ չունենան մոտիկից տեսնելու աշխարհի 7 հրաշալիքներից եգիպտական բուրգերը, սակայն պատմական ամսագրերը և ականատեսների վկայությունները «ապացուցում» են, որ դրանք կան: Այսպես, երբ մի բան ենք լսում կամ իմանում և անկախ այն տեսնելու կամ զգալու հանգամանքի առկայությունից անվերապահորեն հավատ ենք ընծայում դրան, ապա դա ոչ այլինչ է, եթե ոչ «ապացույցն է այն բաների, որոնք չեն երևում»: Մեկ բառով այս երևույթը կարելի է անվանել ՎՍՏԱՀՈՒԹՅՈՒՆ:
Եթե վերոգրյալները վերածենք հանրահաշվի, արդյունքը կպատկերվի այսպես`

ՀԱՎԱՏՔ = ՎՍՏԱՀՈՒԹՅՈՒՆ + ԼԱՎԱՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 

Նկատենք, սակայն, որ եթե մարդ-մարդ հարաբերություններում միմյանց հավատ ընծայելու այս բանաձևի բաղադրիչները` վստահությունը և լավատեսությունը, դրսից են գալիս, ձեռքբերովի են և շատ դեպքերում պայմանական, Աստված-մարդ հարաբերություններում հավատքը մարդու ներսից է` ի կզբանե, կատարյալ և աստվածադիր: Այս մասին վկայում է նույն Սուրբ Պողոսը` ասելով. «... որովհետև Աստծու շնորհով փրկվածներ եք հավատի միջոցով. և այս ձեզնից չէ, այլ պարգևն է Աստծու» (Եփես. 2:8-9): Իսկապես, հավատքն առ «Բարձրագույն Գոյությունը», կարճ ասած` առ Աստված, շնորհ է Արարչից, որ մեզ հետ է մեր` հոգի ստանալու պահից իսկ: Ծննդոց գրքում ադամամարդու արարման դրվգում պատմվում է, թե ինչպես է Տերը կավից մարդկային մարմինը կերտելուց հետո նրա վրա կենդանության շունչ փչում (Ծննդ. 2:7), և այդ շնչի հետ մեզ է շնորհվում նաև հավատքն առ մեզ արարող Աստված: Սա նմանվում է երաժշտական լսողությանը. պարզվում է, որ բոլոր մարդիկ ի սկզբանե օժտված են կատարյալ երաժշտական լսողությամբ, իսկ ոմանց մոտ դրա բացակայության պատճառն այն է, որ մարդու կյանքում հանգամանքները զարգանում են ի վնաս երաժշտական լսողության պահպաման, աճի և երաժշտական ունակությունների կատարելագործման: Նույն կերպ, երբ Աստծուց որպես նվեր ստացած հավատքը հանգամանքների բերումով անուշադրության ես մատնում, չես փայփայում, չես զորացնում այն Սուրբ Գրքի ընթերցանությամբ, առաքինի կյանքով, աղոթքով, Աստծո մասին խոկումներով, եկեղեցի հաճախելով, խոստովանությամբ և Սուրբ Հաղորդությամբ, շատ կարճ ժամանակում դառնում ես հավատքի տեսանկյունից բաղաձայն: Այդ ժամանակ է, որ կենդանի, ապրող ու գործող հավատքը սահմանափակվում է սոսկ կրոնական պատկանելութուն արտահայտելով, վերածվում է թերահավատության կամ սնահավատության, իսկ երբեմն էլ, որքան էլ որ սարսափելի է, անհավատության: Սակայն իրականում անհրաժեշտ է որ մեր ՀԱՎԱՏՔԸ լինի կենդանի ու ապրեցնող, լի Աստվածային Սուրբ Երրորդության, Նրա սիրո ու նախախնամության հանդեպ անսակարկ վստահությամբ, փրկության ու հավիտենական կյանքի արժանանալու ձգտմամբ ու լավատեսությամբ, հակառակ դեպքում ունայն է մեր հավատքը...

Ուստի, սիրելի ընթերցողներ, աղոթում ու մաղթում եմ, որ դուք «Հոգու միջոցով զորությամբ ամրանաք ներքնապես. այնպես որ, ձեր հավատի միջոցով, Քրիստոս բնակվի ձեր սրտերում, և դուք սիրո մեջ արմատավորված ու հաստատված լինեք» (Եփես. 3:16-17):