ԲԵՌԼԻՆ

Արագ քայլերս ինձ հինգ րոպեում հասցրեցին կանգառ:

«Լա՛վ է,- մտածեցի,- ավտոբուսը դեռ չի շարժվել»:

Բոլոր նստատեղերը զբաղված էին, կանգնելու տեղ գրեթե չկար: Ինչ-որ կերպ մի ոտքի տեղ գտնելով տեղավորվեցի անհասկանալի պարունակությամբ հսկա պարկերի և տանջահար դեմքով մի հողագործ գյուղացու միջև: Սովետական «ПАЗ» մակնիշի դեղին ավտոբուսը իր «սովորության» համաձայն մռնչաց առյուծի նման, ապա գնացքի պես ցնցվելով՝ պոկվեց տեղից: Ներս խուժած այրված գազի հոտն էլ ավելի ուժգնացրեց հեղձուկը:

Ավտոբուսը կանգ առավ կես ճանապարհին: Դռներն աղմուկով բացվեցին: Չնայած ուղևորների՝ վարորդին հասցեագրված բողոքին, երկու հոգի ներս խցկվեցին: Առաջինը սողոսկեց միջին տարիքի մի կին: Նա ճարպկորեն անցավ ուղևորների միջով՝ իր ետևից քաշելով տարիքն առած մեկին: Կանգնելով դիմացս՝ կինը մի ստուգող հայացք պտտեց ավտոբուսով մեկ՝ հայացքն ի վերջո կանգնեցնելով կողքի նստարանի երիտասարդի վրա: Երիտասարդը, կարծես թե հասկանալով նրա հանդիմանող ակնարկը, ելավ տեղից՝ առաջարկելով նստել:

- Ապրես, ազի՛զ,- հապճեպորեն ասաց կինը և իր գիրուկ մարմնին հատուկ շարժուձևով տեղավորվեց ազատված տեղում:

Կնոջ կողքին՝ ավտոբուսի պատուհանին մոտ նստած փոքրամարմին ճաղատ տղամարդը զգուշորեն զննեց հարևանուհուն, ապա կարծես ինչ-որ բանից վախեցած՝ քաշվեց դեպի պատուհանը:

-Ազի՛զ, հլա մի փոքր էլ խտացի,- դիմեց կինը կողքինին,- պապա՛, արի՛ նստի,-շարունակեց դիմելով ծերունուն և կիսով չափ նստելով հարևանի ոտքին:

Ծերունին մեծահասակներին հատուկ դանդաղկոտությամբ նստեց նստարանի ծայրին իրեն հատկացված տեղում և ձեռքի ճաքճքած կաշվե հին պայուսակը դրեց գիրկը:

Կինը դարձյալ հայացքը պտտեց ավտոբուսով և հայացքը սառեցրեց անորոշ մի կետի: Ես շտապեցի ուսումնասիրել նրան: Կլիներ 35-40 տարեկան: Ցածրահասակ էր, գիրուկ: Ուսերին փռված երկար, վառ ոսկեգույն ներկած մազերը, որ արմատների մոտ մատնում էին իրենց իրական սև գույնը, ավելի էին գիրացնում նրա դեմքը, սակայն միևնույն ժամանակ  երիտասարդության փոքրիկ շունչ էին հաղորդում՝ ասես ծածկելով բարակ շուրթերի և մոխրագույն շարժուն աչքերի շուրջ գոյացած խորշոմիկները: Դեմքի նկարագրությունը լրացնում էր քիթը, հետաքրքիր ոչ այնքան իր ֆիզիկական ձևով, որքան հասարակության հանդեպ բռնած դիրքով: Իսկ վառ կարմիր ներկած շուրթերը, սև ու կանաչ ընդգծած աչքերը, շուրթի վերևում նկարված խալն ու սպիտակ շպարի տակ անհաջող թաքցրած սևաթույր բեղիկները ամբողջացնում էին նրա կերպարը: Ականջներից կախված էին բլթակները դեպի ներքև ձգող հսկայական գինդեր, իսկ հաստլիկ կարճ մատներին շարած ուներ մատանիների մի ամբողջ հավաքածու: Ուշադրությունս գրավեց նրա մատնեմատը, որը, բացառությամբ մյուս մատների ազատ էր որևէ զարդարանքից:

«Նշանակում է, ամուսնացած չէ»,- մտածեցի ինքս ինձ:

Հագին թեթև, թափանցելու չափ թեթև վերնաշապիկ էր, ջինսե տաբատ, որն ըստ ամենայնի գրկում էր նրա բարեմասնությունները, և բարձր ու հաստ կրունկներով դեղին կոշիկներ, որոնք բացահայտում էին կնոջ բարձրահասակ երևալու փափագը:

Մինչ կինը պատկերվում էր իմ գլխում, ծերունին հասցրել էր ննջել: Հոր և դստեր միջև գրեթե նմանություն չկար: Թերևս միայն մոխրագույն աչքերն էին, որոնք նկատեցի միայն ավտոբուսի ուժգին ցնցումի շնորհիվ. խեղճը վեր թռավ քնից և տարակուսած սկսեց աջուձախ նայել:

-Հլա չհասա՞նք,- նվաղ ձայնով հարցրեց նա:

-Չէ՛,- կտրուկ պատասխանեց դուստրը՝ գլուխը բացասաբար տարուբերելով:

Ձանձրանալով միօրինակ ճանապարհից՝ ծերունին լայն բացեց բերան ըև խոր հորանջեց՝ ի ցույց դնելով բերանում պահպանված մի քանի ատամները: Ապա հնամաշ բրդյա կոստյումի գրպանից դուրս բերեց ծխախոտի ծալծլված տուփը, միջից մեկ գլանակ հանեց, ուղղեց մատներով և դրեց բերանը: Գրպաններում լուցկի որոնեց, չգտավ: Փնտրող հայացքով նայեց կողքին կանգնածին, ապա ինձ, բայց հասկանալով, որ ոչ ոք չի ուզում իրեն ծառայություն մատուցել՝ գլանակը վերադարձրեց իր տեղը: Ծոցագրպանից դուրս բերեց սևացած հատիկներով մի համրիչ և ձեռքերը աղոթական դիրքով դնելով գրկի ճամպրուկի վրա՝ բթամատով սկսեց քաշել հատիկները՝ միժամանակ ինչ-որ բան մրմնջալով ծխախոտի ծխից դեղնականաչավուն դարձած խիտ բեղերի տակից:

«Արդյոք աղոթո՞ւմ է,- մտածեցի ես,- թե՞ ծերերին հատուկ սովորությամբ խոսում է ինքն իր հետ»:

Հենց այս մտքի վրա նկատեցի նրա ձախ ձեռքի բթամատի վերևում դաջված «1945» թիվը, իսկ դրա դիմաց՝ դարձյալ ինչ-որ գրություն, որ խամրել էր ժամանակի հետ: Փոքր-ինչ առաջ գնալով ձեռքի վրա կարողացա ընթերցել՝ «ПОБЕДА 1945»:

«Ուրեմն պապիկը Հայրենական Մեծ պատերազմի մասնակից է,- մտածեցի ես,- այդ դեպքում նա առնվազն 75 տարեկան պիտի լինի…»:

Որքան էլ որ տարօրինակ էր, ծերունու դեմքը զուրկ էր խորշոմներից, եթե չհաշվենք ճակատով անցնող խորը ակոսը, որ թաքնվում էր երկար ժամանակ չկտրված ճերմակ մազերի տակ:

Հանկարծ, ասես մտքերս հաստատելու համար, ծերունին դարձավ դեպի դուստրը և նույն նվազ ձայնով հարցրեց.

- Շատ կա՞ մինչև Բեռլին:

«Բեռլին… հաղթանակ… 1945… Այս բառերի միջև տրամաբանական կապ անշուշտ կա, բայց ի՞նչ  կապ կարող է լինել…»:

Ես չհասցրեցի մտածել կապի մասին. կինն ընդհատեց.

-Ապե՛ր ջան, մի հատ ժամը կասե՞ս:

Ես, դեռևս չսթափված մտքերից, մի քանի վայրկյան նայեցի կնոջը, ապա ըմբռնելով որ, ինձանից ժամ է հարցրել՝ հապճեպորեն պատասխանեցի:

-Չէ՛, պապա՛,- շուրթերը մոտեցնելով ծերունու ականջին՝ բարձր ասաց կինը,- տաս րոպեից կհասնենք:

Սա կարծես ոգևորեց ծերունուն: Նա բաց արեց պայուսակը և շատ հանդիսավոր դուրս բերելով ճմրթված մի թաշկինակ՝ երկյուղածությամբ սկսեց բացել այն: Թաշկինակի մեջ մեդալներ էին: Ծերունին դեմքի հպարտ կեցվածքով  հատ առ հատ բոլոր մեդալները շարեց կրծքին՝ վերջում այնպիսի մի հայացք ընդունելով, որ ինձ թվաց, թե ընկավ հիշողությունների գիրկը:

Տասը րոպեից ավտոբուսն իսկապես հասավ վերջին կանգառին: Բազմությունն առանց հապաղելու սկսեց իջնել: Կինը մոտեցավ ինձ.

-Ջանա՛, Նորք-Մարաշ որ համարն ա գնո՞ւմ, կիմանա՞ս:

Ես, որ մի քանի րոպե առաջ ուշացրել էի պատասխանը, այս անգամ շտապեցի օգտակար գտնվել:

-Ապրես, ազի՛զ,- շնորհակալ եղավ կինը և շրջվելով մոտեցավ ծերունուն: Մի պահ կանգ առավ և 4-5 քայլ հեռավորությունից նորից դիմեց ինձ,- էդ համարը ծերանոցի մոտ հասնում ա՞:

 Գլխիկոր կանգնած մնացի տեղումս…

-Լա՛վ,  կգտնենք, գնացի՛նք, պապա՛- ինքն իրեն խոսելով հեռացավ՝ իր ետևից ձգելով հորը:

Հասկանալով, որ այլևս ելք չկա, ինձ սփոփեցի այն մտքով, որ կինն այսպես, թե այնպես պիտի իմանար ծերանոցի ճանապարհը: Ինձ ավելի շատ մի հարց սկսեց մտահոգել.

«Ո՞ւմ ավելի շատ օգնեցի, դստե՞րը, թե՞ հորը»: 

2005թ. (Սևան)