ՉԱՐ ԱՉՔԻՆ` ՉԱՐ ՓՈՒՇ

- Ների՛ր հարցիս համար, քրիստոնյա ե՞ս,- հարցնում եմ ես երթուղայինի վարորդին:

Տարակուսած նայում է վրաս:

- Աստծուն հավատո՞ւմ ես,- փորձում եմ հստակեցնել հարցս:

Մի քանի վայրկյան պատասխանը ծանր ու թեթև անելուց հետո խոսում է.

- Դե քրիսոնյան որն ա՞, հա՛, հավատում եմ էլի, իմ ձևով հավատում եմ...

- Հա՛, բայց ինչի՞ն ես հավատում:

Զննող հայացքով ուսումնասիրում է արտաքինս:

- «Տեր-տեր» ես ախպե՞ր,- կռահում է, հավանաբար այտամորուքիցս, - թե՞...

Դեմքիս որոշակի արտահայտությամբ հաստատում եմ, որ հոգևորական եմ, սակայն պատասխանն այդպես էլ չեմ ստանում:

- Հարցնում էի, - շարունակում եմ ես,- որպեսզի զգուշացնեի` հանեիր էդ մեծ աչքի հուլունքը մեքենայիդ միջից. անիմաստ է դրա գոյությունը, եթե քրիստոնյա ես:

- Էս իմը չի, մեկը մոռացել էր «մաշնի» մեջ, կախել եմ, որ գա տենա հետ տամ, է՛լի,- անփութորեն ստում է:

- Եթե անգամ գա,- փորձում եմ խոսքերին հավատացողի ձև տալ ինձ,- չտա՛ս, տեղը այս խաչը տուր, խա՛չն է քրիստոնյայի հաղթության նշանը, թե չէ աչքի հուլունքը քեզ հաստատ փորձնքից հետ չի պահի, եթե, իհարկե, հավելյալ փորձանքի մեջ չգցի:

- Հա՞,- իսկապես զարմանում է,- եկեղեցին սենց բաներ չի ընդունո՞ւմ:

- Իհարկե չի ընդունում. ի՞նչ կապ կարող է լինել Քրիստոսի և սատանայի միջև,- ցիտում եմ Պողոս առաքյալին, - եթե ուզում ես ապահով լինել, պաշտպանված փորձանքներից ու սատանայի հարձակումներից, խա՛չ կախիր մեքենայիդ մեջ, օրհնված խաչ և ի սրտե հավատա Խաչյալին` Աստծուն, Հիսուս Քրիստոսին, որպեսզի, ինչպես որ Նա խաչով հաղթեց սատանային, քեզ էլ հնարավորություն տա չարից փրկվելու:

- Խաչ ունեմ, հե՜նա,- ուրախանալով բացականչում է վարորդը` ցույց տալով դիմապակու մյուս անկյունը:

Անկյունում կապույտ խաչ է, վրան` աչքի հուլունք:

Հիշեցի Փրկչի խոսքը. «Ոչ ոք չի կարող երկու տիրոջ ծառայել. կա՛մ մեկին կատի և մյուսին կսիրի, կա՛մ մեկին կմեծարի և մյուսին կարհամարհի...» (Մատթ. 6:25):

Պատմությունը, որ շարադրեցի, հավաքական խճանկար է, արձանագրությունը կամ սղագրությունը մեր առօրյայում ամեն օր հանդիպող սնահավատության` աչքի հուլունքի: Որտեղ ասես այն չես հանդիպի` է՛լ երթուղայինում ու տրանսպորտային այլ միջոցներում, է՛լ խանութներում ու սպասարկման սրահներում, բնակարանների շեմքերին, մանկական սայլակների վրա և երբեմն էլ եկեղեցիների տարածքներում` մանրավաճռների մոտ` «- Հե՜յ, լավ մանրո՜ւք, Ասե՜ղ, հուլո՜ւնք, Մատնի՜ք, մարջա՜ն, Ապարանջա՜ն... » (Հովհ. Թումանյան):

Թե ինչո՛ւ են մարդիկ հավատում ու օգտվում զանազան թալիսմանների «բարերար ծառայություններից», դժվար չէ կռահել. հոգևոր սովը որպես արդյունք ծնում է այդ քաղցը հագեցնելու տարրական միջոցներ` սնահավատություններ, որոնք հաճախ Յունգյան կոլեկտիվ անգիտակցականի ճանապարհով անցնում են սերնդից սերունդ` ձեռք բերելով առանձնաշնորհումներ, ծիսական արժեք ու նշանակություն:

Եթե պատմական էքսկուրս կատարենք` ուսումնասիրելու աչքի հուլունքի ծագումն ու նշանակությունը, ի զարմանս շատերի կբացահայտենք, որ այն 1000-ավոր տարիների պատմություն ունի և եղել է հին հայերի հավատքային յուրահատկություններից մեկը:

Հին աշխարհում, ինչպես հայտնի է, մարդը չէր կարող իր շրջապատում կատարվող տարաբնույթ երևույթներին` հիվանդություն, տարաժամ մահ, ձախորդություն, դժբախտություն և այլն, ռացիոնալ ու սպառիչ պատասխան տալ: Նմանատիպ խնդիրները իրենց սպառումը գտնում էին հիմնականում կրոնական այնպիսի գաղափարախոսության մեջ, ինչպիսին բարու և չարի պայքարն էր /դուալիզմ/: Մարդիկ հավատացած էին, որ օդի ամեն մի մասնիկը հագեցած է դևերով` «չար աչք» կոչվող ոգիներով, հուշկապարիկներով, որոնք ամեն կերպ ջանում են ցավեցնել մարդուն, վնասել, խայթել ու որոգայթ լարել նրա դեմ: Ահա և մարդու կյանքի տարաբնույթ դժբախտությունների մեղավորը մշտապես համարվում էին չար ոգիները:

Որքան էլ որ ինձ համար տարօրինակ է, չար ոգիներին հայերը պատկերացնում էին գունավոր` կանաչ, զմրուխտյա կամ կապույտ, աչքերով, ինչի արդյունքում կապուտաչյա մարդիկ հայի համար դև, չար ոգի կրող էին համարվում, և նրանցից հին հայը միշտ խուսափում ու պաշտպանվում էր:

Կռապաշտական ծիսաձևերի մեջ շատ են հանդիպում չար ոգիների, չար աչքի դեմ պայքարելու տարբերակներ, որոնք չափազանց տարրական լուծում ունեին. որպեսզի չար աչքը չվնասի ընտանեկան անդորրը կամ խաղաղությունը, հայերը դռան շեմին փուշ էին կպցնում` ասելով «չար աչքին` չար փուշ» (չափազանց տարածված խոսքեր ու երևույթ նաև 21-րդ դարում), ասել է թե չար ու նենգ, «աչքով տալու» հակումով մարդկանց չար աչքը տան շեմքից իսկ պետք է ծակվեր, որպեսզի չար ոգին տուն չներխուժեր: Ճիշտ նման պարզ լուծում էր առաջարկվում նաև կապուտաչյա չար ոգիների դեմ. եթե ինքդ քեզ վրա կրես կապույտ աչքի հուլունքը, չար աչքը (կապուտաչյա ոգին) քեզ չի հանդգնի կպչել: Այս սնահավատության տրամաբանական շարունակությունը կարելի է հանդիպել 19-րդ դարի Վասպուրականում, որտեղ մարդիկ հագնում էին կապույտ զգեստներ (կամ պարտադիր կապույտ տարրեր պարունակող զգեստներ)`պաշպանվելու համար Տփղի կոչվող չար ոգուց, Սասունում նույն նպատակով տարածված էին կապույտ ծամակալները և արդուզարդը:

Հետաքրքրական ու միևնույն ժամանակ ցավալի է, սակայն, որ հին հայկական սովորույթը, որ այսօր կարելի արդեն անտրամաբանական անվանել ու համարել, հաղթահարել է դարերի սահմանը, քրիստոնեական հարության ու հաղթանակի ավետիսը և այսօր այդքան գործուն է մեր` քրիստոնյաներիս կյանքում, գործուն այն աստիճան, որ աչքի հուլունքը հաճախ փոխարինելու է գալիս քրիստոնյայի պարծանք խաչին (Գաղ. 6:14), որի վրա Աստված Ինքը Իր Սուրբ Արյունը հեղեց հանուն մեր փրկության, որի շնորհիվ մահվան գործիք խաչը դարձավ կյանքի ծառ, առանց որի չունի փրկություն և ոչ մի մարդ այս աշխարհում:

Իսկ աչքի հուլունքը, աչքով տալը, չար աչքը... 

«Մարմնի ճրագը աչքն է. եթե քո աչքը պարզ է, քո ամբողջ մարմինը լուսավոր կլինի։ Իսկ եթե քո աչքը պղտոր է, քո ամբողջ մարմինը խավար կլինի։ Եվ արդ, եթե քո մեջ եղած լույսը խավար է, ապա խավարը՝ որչա՜փ ևս ավելի» (Մատթ. 6:23-24):

Հ.Գ. «Գիտենք, որ Աստծու Որդին եկավ և մեզ տվեց խելք, որպեսզի ճանաչենք նրան, ով Ճշմարիտն է. և մենք Ճշմարտի՝ նրա Որդու՝ Հիսուս Քրիստոսի մեջ ենք. որովհետև նա՛ է ճշմարիտ Աստված և հավիտենական կյանք։ Որդյակնե՛ր, հեռո՛ւ պահեցեք դուք ձեզ կռապաշտությունից» (Ա Հովհ. 5:20-21)։