21. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԿՅԱՆՔԻ ՍԿԶԲՆԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

  Նախորդ գլուխը՝
20. ՀԻՍՈՒՍԻ ԱՆՁՆԱԿԱՆ ԿՅԱՆՔԸ

ՂՈՒԿԱՍ 1։80

80 Եվ մանուկն աճում ու զորանում էր հոգով։ Ապրում էր անապատներում մինչև Իսրայելում իր երևալու օրը։

Հովհաննու Կարապետի պատմությունն ընդմիջեցինք ծնունդն ու պաշտոնը բացատրելուց հետո (գլուխ 7, 8)։ Հովհաննեսը ևս, իր կարապետության պաշտոնը ստանձնելուց  և քարոզչություն ստանձնելուց առաջ, երեսուն տարի ապրեց առանձնական կյանքով: Ծնողներն արդեն ծեր էին և հավանաբար իր ծնվելուց հետո երկար չեն ապրել:  Հետևաբար, Հովհաննեսն ընտանեկան կյանք չի ունեցել: Այդ մասին բացհայտորեն ակնարկում է Ղուկասը, երբ հիշատակում է նրա ի սկզբանե, մանկության իսկ տարիներից անապատականի կյանք ունենալը. «Եվ մանուկն աճում ու զորանում էր հոգով և մնում էր ամայի տեղերում»: Հովհաննեսի վաղօրոք անապատ քաշվելու պատճառը կամ շարժառիթը որևէ մի տեղ գրված չէ: Ոմանք կարծեցին, թե Բեթղեհեմի մանկանց հետ կատարվածի առիթով Հովհաննեսի ծնողներն իրենց որդուն Քեբրոնից մոտակա անապատը փախցրին, ոչ թե լոկ տեղի մոտիկության, այլև իրենց զավակի սքանչելի ծննդյան, նշանավոր անձ լինելու պատճառով, նախանձի առարկա չդառնալու համար:

Անապատը, ուր գտնվում էր Հովհաննեսը, Հուդայի անապատ կոչված երկիրն էր: Այն Հուդայի լեռների և Մեռյալ ծովի մեջտեղում էր:  Անմշակ և անբնակ տարածք էր, որ մինչև այսօր էլ մնացել է նույն ձևով: Հովհաննեսի զբաղմունքը, հարկավ, անապատականներին բնորոշ հոգևոր կյանքն էր. մարգարեությունների մասին խորհրդածություններով իրեն նախապատրաստել ապագա պաշտոնին և աստվածային խոկումներով բարձրացնել հոգին: Նա արտաքին զարդարանքից բոլորովին զուրկ էր, մերկությունը ծածկելու համար միայն ուղտի մազից զգեստ ուներ և մեջքին կապված կաշվե գոտի: Նրա կերակուրն անապատում գտնվող վայրի մեղրն էր ու մորեխը: Առ այսօր անապատի բնակիչների համար մորեխը դասվում է սովորական ուտելիքների շարքին, որն ուտում են` կիսաեփ խորովելուց հետո: Հրեից օրենքն ևս թույլատրում է` իբրև սուրբ կերակուր, մորեխ ուտել (Ղևտ. 11։22): Ճգնասուն այդ կենցաղի հետևանքով Հովհաննեսը դարձավ մի խստակրոն անապատական, օրենքի բծախնդիր պաշտոնյա, ժողովրդին խստապահանջ հանդիմանող և գերազանց առաքինությամբ մեծ մարգարե, գուցե մարգարեից էլ ավելի բարձր, այնպես որ բոլոր մարդկանց մեջ Հովհաննեսից մեծ որևէ մեկը չի եղել (Մատթ. 11։11):

Հաջորդ գլուխը՝

22. ԱՎԵՏԱՐԱՆԻ ՍԿԻԶԲԸ

7. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԾՆՈՒՆԴԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

6. ՀՈՎՍԵՓԻ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՂՈՒԿԱՍ 1։57-79

57 Եղիսաբեթի ծննդաբերելու ժամանակը լրացավ, և նա որդի ծնեց։ 

58 Նրա շուրջը գտնվողներն ու նրա ազգատոհմը լսեցին, որ Տերն իր մեծ ողորմությունը ցույց տվեց նրա հանդեպ, և ուրախանում էին նրա հետ։

59 Եվ երբ ութերորդ օրը եկան մանկանը թլփատելու, նրան ցանկանում էին իր հոր անունով Զաքարիա կոչել։ 

60 Բայց մանկան մայրը պատասխանեց և ասաց. «Ո՛չ, այլ Հովհաննես պետք է կոչվի»։ 

61 Նրան ասացին. «Սակայն քո ազգատոհմի մեջ չկա մեկը, որի անունը Հովհաննես լինի»։ 

62 Նշան արեցին նրա հորը, թե ի՛նչ կկամենա նրան կոչել։ 

63 Նա մի տախտակ ուզեց և վրան գրեց. «Դրա անունը Հովհաննես է»։ Եվ ամենքը զարմացան։ 

64 Եվ իսկույն բացվեցին նրա բերանը և լեզուն. խոսում էր և օրհնում Աստծուն։ 

65 Այս բանը լսողների և նրանց շուրջը բնակվողների մեջ ահ ընկավ, և Հրեաստանի ամբողջ լեռնակողմում պատմվում էին այս բոլոր բաները։ 

66 Եվ բոլոր լսողներն այս ամենը պահում էին իրենց սրտում և ասում էին. «Արդյոք ի՞նչ պիտի դառնա այս մանուկը»։ Եվ Տիրոջ ձեռքը նրա հետ էր։

67 Զաքարիան՝ նրա հայրը, Սուրբ Հոգով լցվեց, մարգարեացավ և ասաց.

68 «Օրհնյա՜լ է Տերը՝ Իսրայելի Աստվածը, որ այցի եկավ մեզ և փրկություն բերեց իր ժողովրդին։

69 Եվ իր ծառա Դավթի տնից մեզ համար փրկության եղջյուր հանեց,

70 ինչպես որ խոսել էր սրբերի բերանով, որոնք հին դարերում նրա մարգարեներն էին.

71 փրկություն՝ մեր թշնամիներից և բոլոր մեզ ատողների ձեռքից՝

72 ողորմություն անելու համար մեր հայրերին և հիշելու իր սուրբ ուխտը.

73 այն երդումը, որ արել էր մեր հորը՝ Աբրահամին,

74 որպեսզի թշնամիների ձեռքից փրկված՝ կարողանանք առանց երկյուղի, սրբությամբ և արդարությամբ ծառայել նրա առաջ

75 մեր կյանքի բոլոր օրերում։

76 Եվ դու, ո՛վ մանուկ, Բարձրյալի մարգարեն պիտի կոչվես, որովհետև պիտի գնաս Տիրոջ առաջից՝ պատրաստելու նրա ճանապարհները,

77 տալու նրա ժողովրդին փրկության գիտությունը՝ նրանց մեղքերի թողության համար,

78 մեր Աստծու գթառատ ողորմության շնորհիվ, որով բարձունքից արեգակը մեզ կայցելի

79 ծագելու նրանց վրա, որոնք նստած են խավարի և մահվան ստվերների մեջ՝ ուղղելու մեր ոտքերը դեպի խաղաղության ճանապարհները»։

Երբ Նազարեթում Հիսուսի ծննդյան հետ կապված դեպքերն էին տեղի ունենում, այն կողմում` Քեբրոնում, Եղիսաբեթի հղության ինն ամիսն էր լրանում` Հռոմի 749 թվականի հուլիսի սկզբին և ծնվում էր մի արու զավակ, որ բոլորի ուրախության պատճառն էր հանդիսանալու, որովհետև Աստծո ողորմությունը հայտնվել էր Զաքարիայի տան վրա: Ութերորդ օրը, թլփատվելու արարողության հետ պիտի կատարվեր նաև տղայի անվանակոչությունը, և ազգականներն ուզում էին նրան Զաքարիա կոչել` համր ու ծերունի Զաքարիային այլևս չեղած համարելով: Մայրն ուզում էր, որ Հովհաննես կոչվի, անշուշտ, Զաքարիայից գրով կամ նշանով իմացած լինելով հրեշտակի հրամանի մասին: Վերջապես հորը դիմեցին, որ դեռ չէր խոսում: Գրելու տախտակ ուզեց և գրեց Հովհաննես անունը և գրելուն զուգընթաց լեզուն էլ բացվեց ու խոսեց, և ամենքի ուրախությունը կրկնապատկվեց: Զաքարիան նույն պահին մի գեղեցիկ օրհնաբանություն բարբառեց, որ սկսվում է «Օրհնյա՜լ է Տերը»  բառերով, որ նորածին երեխայի Մեսիային Կարապետ լինելը, խոստացյալ Փրկչի մոտալուտ հայտնությունն ու փրկագործության խորհրդի երկնային իրողությունն է բացատրում: Այս օրհնության մարգարեական հոգով խոսած լինելու պատճառով, Զաքարիան Հին Օրենքի մարգարեների լրումն է համարվում:

Հաջորդ գլուխը՝

8. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՊԱՇՏՈՆԸ

5. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

Նախորդ գլուխը՝

4. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՎԵՏՈՒՄԸ

ՂՈԻԿԱՍ 1։39-56

39 Այդ օրերին Մարիամը վեր կացավ և փութով գնաց Հուդայի լեռնային շրջանի քաղաքներից մեկը, 

40 մտավ Զաքարիայի տունն ու Եղիսաբեթին ողջույն տվեց։ 

41 Եվ երբ Եղիսաբեթը Մարիամի ողջույնը լսեց, մանուկը խաղաց նրա որովայնում, և Եղիսաբեթը լցվեց Սուրբ Հոգով, 

42 բարձր ձայնով աղաղակեց ու ասաց. «Օրհնյա՜լ ես դու կանանց մեջ, և օրհնյա՜լ է քո որովայնի պտուղը։ 

43 Որտեղի՞ց ինձ այս ուրախությունը, որ իմ Տիրոջ մայրն ինձ մոտ եկավ. 

44 որովհետև ահավասիկ, երբ քո ողջույնի ձայնը հասավ իմ ականջին, մանուկը ցնծալով խաղաց իմ որովայնում։ 

45 Եվ երանի՜ նրան, ով հավատաց, որ Տիրոջ կողմից իրեն ասվածները կկատարվեն»։

46 Իսկ Մարիամն ասաց. «Իմ անձը պիտի փառավորի Տիրոջը,

47 և իմ հոգին ցնծաց իմ Փրկիչ Աստծով, 

48 որովհետև նա նկատեց իր աղախնի խոնարհ վիճակը։ Եվ ահա այսուհետև բոլոր սերունդները

ինձ երանի պիտի տան,

49 որովհետև ամենազոր Աստված մեծամեծ գործեր արեց ինձ համար, և նրա անունը սուրբ է։

50 Նրա ողորմությունը սերնդեսերունդ իր երկյուղածների վրա է։

51 Նա իր բազկով զորություն գործադրեց, ցրեց իրենց սրտի խորհուրդներով ամբարտավաններին.

52 հզորներին տապալեց իրենց աթոռներից և բարձրացրեց խոնարհներին։

53 Քաղցածներին լիացրեց բարիքներով և մեծահարուստներին ձեռնունայն արձակեց։

54 Նա պաշտպան կանգնեց իր ծառային՝ Իսրայելին՝ հիշելով իր ողորմությունները,

55 ինչպես ասել էր մեր հայրերին՝ Աբրահամին և նրա սերնդին, հավիտյան»։

56 Ապա Մարիամը գրեթե երեք ամիս մնաց Եղիսաբեթի մոտ և վերադարձավ իր տունը։

Գաբրիել հրեշտակապետի հաղորդած այն լուրը, թե Եղիսաբեթը ևս հղի է, ստիպեց Մարիամին անձամբ այցելել և շնորհավորել նրան: Նազարեթից եկավ Քեբրոն և ողջունեց իր մորաքեռորդուն: Եղիսաբեթը երկնային զորությամբ իմացել էր Մարիամին տրված մեծ շնորհի մասին, ուստի օրհնեց թե´ նրան, և թե նրա որովայնում եղող պտուղը: Մի հրաշալի երևույթ էլ պատահեց: Մայրերի փոխադարձ ուրախությանը մասնակից եղան նաև իրենց զավակները, որ դեռ լույս չէին տեսել: Վերջինս էլ Եկեղեցին բացատրում է հետևյալ կերպ՝ Հովհաննես Կարապետը որովայնից որովայն երկրպագող է: Այդ առիթով Մարիամն արտասանեց իր «Մեծացուսցէ» («Իմ անձը պիտի փառավորի /Սրկ./) օրհներգությունը, որ երախտապարտ ու խոնարհամիտ իղձերով բարձրացնում է Աստվածային ողորմությունը և հայտարարում նրա սքանչելի կարողությունը: 

«Մեծացուսցէ»-ն մի շարք նմանություններ ունի Սամվելի մոր՝ Աննայի «Հաստատեցաւ» («Սիրտոս ամրացավ...» /Սրկ./) օրհնաբանության հետ (1 Թագ. 1։10), որն էլ ցույց է տալիս, թե Մարիամը կրթվել էր Տաճարի հովանու ներքո և քաջ գիտեր Սուրբ Գիրքը:

Մարիամը մոտ երեք ամիս հյուրընկալվեց Քեբրոնում, Զաքարիայի տանը և այնտեղից վերադարձավ Նազարեթ՝ հայրական տուն:

Հաջորդ գլուխը՝

6. ՀՈՎՍԵՓԻ ՀԱՅՏՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

4. ՄԱՐԻԱՄԻ ԱՎԵՏՈՒՄԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

 Նախորդ գլուխը՝

3. ԶԱՔԱՐԻԱՅԻ ԱՎԵՏՈՒՄԸ

ՂՈԻԿԱՍ 1։26-38

26 Վեցերորդ ամսին Գաբրիել հրեշտակն Աստծու կողմից ուղարկվեց Գալիլեայի Նազարեթ քաղաքը, 

27 Մարիամ անունով մի կույսի մոտ, որ նշանված էր Դավթի տնից Հովսեփ անունով մի մարդու հետ։ 

28 Հրեշտակը, գալով նրա մոտ, ասաց. «Ուրախացի՛ր, ո՛վ շնորհընկալ, Տերը քեզ հետ է»։ 

29 Իսկ նա այս խոսքերի վրա խռովվեց և մտքում խորհում էր, թե ի՛նչ բան էր այս ողջույնը։ 

30 Եվ հրեշտակը նրան ասաց. «Մի՛ վախեցիր, Մարիա՛մ, որովհետև Աստծուց շնորհ գտար։ 

31 Եվ ահա կհղիանաս ու կծնես մի որդի և անունն էլ Հիսուս կդնես։ 

32 Նա մեծ կլինի և Բարձրյալի որդի կկոչվի։ Եվ Տերը՝ Աստված, նրան կտա նրա հոր՝ Դավթի աթոռը, և նա հավիտյան կթագավորի Հակոբի տան վրա, 

33 ու նրա թագավորությունը վախճան չի ունենա»։ 

34 Իսկ Մարիամը հրեշտակին ասաց. «Ինչպե՞ս կպատահի ինձ այդ, քանի որ տղամարդ չեմ ճանաչում»։ 

35 Հրեշտակը պատասխանեց և նրան ասաց. «Սուրբ Հոգին կգա քեզ վրա, և Բարձրյալի զորությունը հովանի կլինի քեզ, որովհետև նա, որ քեզնից է ծնվելու, սուրբ է և Աստծու Որդի պիտի կոչվի։ 

36 Եվ ահա քո ազգական Եղիսաբեթը. նա ևս հղի է իր ծերության մեջ, և սա ամուլ կոչվածի հղիության վեցերորդ ամիսն է, 

37 որովհետև Աստծու համար անկարելի բան չկա»։ 

38 Այդժամ Մարիամն ասաց. «Ահավասիկ Տիրոջ աղախինն եմ, թող քո խոսքի համաձայն լինի ինձ»։ Եվ հրեշտակը հեռացավ նրանից։

Դեռ չխոսած Հիսուսի մասին, հարկ էր լրացնել Կարապետի պատմությունը, բայց Ղուկասը, հետևելով ժամանակագրությանը, դնում է Մարիամի ավետումը: Մենք ևս պահում ենք այդ նույն կարգը:

Զաքարիայի ավետման վեցերորդ ամսին, որ ընկնում է հռովմեական 749 թվականի ապրիլ ամսվա սկզբին, Գաբրիել Հրեշտակապետը նոր առաքելությամբ ուղարկվում է ոչ թե Հրեաստանի Քեբրոն, այլ` Գալիլիայի Նազարեթ քաղաքը (այժմ Նասարա), որտեղ ներկայանում է Մարիամ անունով մի կույսի, որը նշանված էր Դավթի ցեղից մեկի` Հովսեփի հետ: Թե՛ Մարիամի, և թե Հովսեփի մասին Ավետարանը որևէ բացատրություն չի տալիս, չի նշում, թե ովքեր են և ինչ հանգամանքներում էին ապրում: Սակայն այս տեղեկությունները լրացնում են քրիստոնյա բոլոր եկեղեցիներում հավասարապես ընդունելություն գտած ավանդությունները:

1. ՀԵՂԻՆԱԿԻ ՆԱԽԱԲԱՆԸ (ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ)

ՂՈՒԿԱՍ 1։1-4

1 Քանի որ շատերը ձեռնարկեցին վերաշարադրել մեզանում իրականացած դեպքերի պատմությունը, 

2 ինչպես մեզ ավանդեցին նրանք, որ սկզբից Խոսքի ականատեսներն ու սպասավորները եղան, 

3 ես էլ, որ սկզբից ամենայն ճշմարտությամբ հետամուտ եղա ամեն բանի, կամեցա կարգով շարադրել քեզ համար, ո՛վ գերազանցդ Թեոփիլոս, 

4 որպեսզի ճանաչես ճշմարտությունն այն խոսքերի, որոնց աշակերտեցիր։

Ամեն գրքի հեղինակ սկզբում ազդարարություն դնելու սովորություն ունի, որտեղ բացատրում է, թե ի՛նչ նպատակով, ի՛նչ միջոցներով և ի՛նչ ուղղվածությամբ է գրել գիրքը: Ավետարանիչներից միայն Ղուկասն ունի այդպիսի առաջաբան: Հին հեղինակների սովորության համաձայն, նա իր անունը չի հիշատակում, սակայն վկայում է. «սկզբից ամենայն ճշմարտությամբ հետամուտ եղա ամեն բանի»: Այսինքն, ինքը սկզբից ևեթ հետևել է Քրիստոսին` իր տեսածը և իմացածը գրի առնելով: Համաձայն ընդհանուր կարծիքի, Ղուկասն Անտիոքում ուսանած մի հրեա էր, բժիշկ ու նկարիչ, որը, վերադառնալով Երուսաղեմ, հետևել էր Քրիստոսին և դարձել յոթանասուներկու աշակերտներից մեկը: Նա հիշատակում է, որ ուրիշները ևս, իրենից առաջ, գրել են Քրիստոսի պատմությունը, իսկ ինքը, բացի իր իմացածից, նաև լսել ու հավաքել և ի մի է բերել Քրիստոսի առաքյալներին վերաբերող ավանդությունները, որոնք «սկզբից Խոսքի ականատեսներն ու սպասավորները եղան»: Սակայն, ինքը հատուկ մտադրությամբ ուզում է ամեն ինչ «կարգով շարադրել»: Այսինքն` թե՛ նախնական գրվածքները, և թե իր իմացածներն ու լսածներն ամփոփելով, կամենում է կանոնավոր մի պատմություն կազմել: Կարծես թե Ղուկասը նույնպես մտադիր է եղել մեր ծրագրած ձևով մի  «ՀԱՄԱՊԱՏՈՒՄ» կազմել:

Ղուկասն իր Ավետարանն ուղղում է Թեոփիլե անունով մեկին, որը հետագայում աշակերտել է Քրիստոսի ճշմարիտ վարդապետությանը: Թեոփիլեն հունարեն բառ է և թարգմանվում է Աստվածասեր: Շատերը կարծեցին թե Ավետարանիչն իր խոսքն ընդհանրապես ուղղում է բոլոր նորադարձ քրիստոնյաներին: Սակայն «գերազանցդ Թեոփիլե» (Օրմանյանի մոտ՝ «Քաջ Թեոփիլե» /Սրկ./) կոչումն ավելին է ասում:  «Քաջ»  ածականը գործածվում է քաջատոհմիկ կամ ազնվական իմաստով, որ մատնացույց է անում յուրահատուկ, որոշակի և պատվավոր մի անձնավորության: Այս ենթադրությունն է՛լ  ավելի կզորանար, եթե Նոր Կտակարանի որևէ հատվածում այդ անունով մեկը հիշված լիներ: Սակայն, այդպիսի բան չկա: Միայն ավանդություննն է, որ մեզ ծանոթացնում է Կեսարիայի կապադովկիացիների առաջին և առաքելաշավիղ եպիսկոպոս Թեոփիլոսի հետ: Ենթադրվում է, թե նա Անտիոքում բժշկապետ էր ու Ղուկասի ուսուցիչն էր, ում շնորհիվ էլ քրիստոնեություն էր ընդունել: Ղուկասը նույն Թեոփիլեին է նվիրում նաև իր երկրորդ գրվածքը, այսինքն` Գործք Առաքելոցը (Գործք 1։1), սակայն, այստեղից ևս հնարավոր չէ որևէ ստույգ և որոշակի տեղեկություն քաղել Թեոփիլեի ինքնության մասին:

Նոր Կտակարանի պատմությունից հայտնի է, որ Ղուկասը եղել է Պողոս առաքյալի հավատարիմ և անբաժան գործակիցը, այնպես որ մյուս գործակիցների ու աշակերտների հեռանալուց հետո էլ Ղուկասը մնացել է Պողոսի մոտ (2 Տիմ. 4։10-11): Ավանդությամբ պատմվում է, որ Ղուկասն իր Ավետարանը գրել է Պողոսի հրամանով և Պողոսի համար, ինչպես և վկայում է Նախաբանը: Նույն ինքը` Պողոսը, հիշատակում է, թե Ղուկասի «համբավը Ավետարանի քարոզչության գործում ծանոթ է բոլոր եկեղեցիներին» (2 Կորն. 8։18): Շատ մեկնիչներ Պողոսի «իմ Ավետարանը» (1 Կորնթ. 15։1) խոսքի տակ նույն Ղուկասի Ավետարանն են հասկանում: Մյուս կողմից էլ գիտենք, որ Պողոսը, լինելով հռոմեական քաղաքացի, ուսյալ և պատվավոր անձնավորություն էր և իրավամբ կարող էր «քաջ» պատվանունով հիշվել: Արդյոք ճիշտ չի՞ լինի կարծել, թե Թեոփիլեն հենց ինքը` Պողոսն է: Իմանալով, որ Ղուկասը յոթանասուներկուսից մեկն էր, Պողոսն իրոք, նրանից հետո, աշակերտած կլինի ճշմարտությանը: Մեր կարծիքն առավել համոզիչ կդառնար, եթե Գործք Առաքելոցն ավելի հստակ ակնարկեր այդ մասին: Առայժմ, կարծիքներից մեկն էլ սա է, որ հայտնում ենք առանց պնդելու:

Հաջորդ գլուխը՝ 

2. ՀԻՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ