ԱՐԺԵ՞ ԴԱՌՆԱԼ ԱՂԱՆԴԱՎՈՐ /ՄԱՍ 1/

«ԱՂԱՆԴ» տերմինն այսօր ամենատարածվածն է «նոր կրոնական շարժումենրը» կարճ բնորոշող բառերից: Անվանեք այդ շարժումներն ինչպես կուզեք` հարանվանություն, դենոմինացիա, կոնֆեսսիա, կրոնական կազմակերպություն կամ մեկ այլ բան, անձամբ ես կգերադասեմ հաճախ օգտագործել սոսկ «աղանդ» կամ «աղանդավոր» բառերը` հարմարության, տարածվածության և կարճ լինելու, այլ ոչ գաղափարական տեսանկյունից: Առհասարակ «աղանդ» բառը հասարակության մեջ երկատված ազդեցություն ունի. ոմանք ատելություն են քաղում դրանից, զզված ու թթված դեմք ընդունում, անհանդուրժողականություն դրսևորում, մյուսները պաշտպանում են փոքրամասնական իրավունքները, խղճի և կրոնի ազատություն բարձրագոչում, ներկայացնում ու ներկայանում իբրև զոհ և հալածյալ: Անշուշտ, այս երկու ստվար բանակների կողմնորոշումների վրա իրենց ազդեցությունն ունեն մի շարք գործոններ, որոնց մասին «գաղափարակիրները» գուցե չեն էլ կասկածում, սակայն մի բան ակնհայտ է. մարդկանց աղանդների ծոցը քաշող ինչ-որ բան կա, որի հանդեպ անտարբեր չեն կարողանում մնալ ոչ աղանդավորները: Ահա այդ քարշակների դիտարկմանն է ուղղված փոքրիկ ակնարկների այս շարքը, որը ոչ այլինչ է, եթե ոչ սոսկ հեղինակիս մտահանգումների շարանը, մտքեր ու կարծիքներ, որոնք շատ հնարավոր է սուբյեկտիվությունից այն կողմ չանցնեն էլ, ուստի խնդրանքս է քեզ, ընթերցո´ղ, վիրավորական և անհարիր ոչինչ չնկատել այստեղ և շարքի հետագա գրություններում: Ամեն ակնարկի ավարտին պիտի խնդրեմ ուղղակի հարց ուղղես ինքդ քեզ . «Արժե՞ դառնալ աղանդավոր»:

Ա. «Ես աղանդավոր չեմ»

Թերևս չկա որևէ կրոն, չկա որևէ կրոնական կազմակերպություն, որը «խոստովանի», թե ինքն աղանդավորական կազմակերպություն է, իսկ իր հետևորդները` աղանդավորներ. յուրաքանչյուրն ինքն իր ներսում ճշմարտության կրողն է և «ուղղափառ» է իր տեսանկյունից:

Թեև այսօր բարդ է հստակ ձևակերպել, թե ինչ է աղանդը, և ով է աղանդավորը, սակայն լայն առումով դրա հստակ բացատրությունը տալիս է «դասական» համարում ունեցող Հայկազյան բառարանը` բնորոշելով աղանդը որպես` «կրոն այլ կրոնից, մոլար հավատք կամ վարդապետություն, հերետիկոսություն, հերձված...մոլորություն, ծուռ հավատք»: Թերևս ոչ մի կազմակերպություն էլ չէր ցանկանա պիտակվել հիշյալ հատկորոշիչներից ցանկացածով, առավել ևս դրանց ամբողջությունը կազմող «աղանդ» բառով, այդ իսկ պատճառով այն ինչ պնդում են աղանդավորները, առաջնահերթ այս է. «Մենք աղանդավոր չենք» և որպես ապացույց բերում են մի քանի փաստարկներ: Նրանց համար, ովքեր չգիտեն, ասեմ, որ «աղանդ» բառն իր սերտ առնչականությունն ունի շատերին ծանոթ «աղանդեր» բառի հետ. վերջինս նշանակում է մանր կամ մանրացված քաղցրավենիք: Ահա այնպես ինչպես աղանդեր-քաղցրավենիքն է մանրացված, կտրված բուն զանգվածից, այդպես էլ աղանդ է այն կազմակերպությունը, որը կտրված է բուն զանգավածից (Եկեղեցուց) ոչ միայն վարչականորեն (սա այլ կերպ անվանվում է հերձված), այլ նաև դավանական-վարդապետական տեսանկյունից (սա այլ կերպ անվանվում է հերետիկոսություն): Սրանք իրենց մասնաբաժինն են ունենում, որ աղանդավորը իր ընտանիքի և համախոհների հետ հոգեբանորեն զատվի ու կտրվի նաև հասարակությունից:

Ինչևէ, կրոնական հայացքի ազատ ընտրության տեսանկյունից կարելի է ասել. «Լավ Աստված իրենց հետ. դա նրանց ընտրած ճամփան է» հատկապես այն դեպքում, երբ նկատում ես, որ կան աղանդավորներ, ովքեր քեզանից 100 անգամ լավ քրիստոնյա են: Ինձ համար, սակայն, խնդիրն այլ տեղում է. մտնելով աղանդի շարքերը ամեն ամրագրված աղանդավոր իր պարտքն է համարում հնարավորինս շատ մարդ տանել իր ետևից (պատճառները և նպատակները լոկ գուշակելի են), ինչը մեկնաբանվում է որպես «հոգեորսություն»: Իսկ նորանոր մարդկանց ներհոսքի համար քարշակ են ծառայում մի քանի արտահայտություններ, այդ թվում է այս մեկը` «Ես աղանդավոր չեմ, մերը աղանդ չէ»: Ավելին, այս ամենին հաջորդում են. «Մենք հավատում ենք Հորը, Որդուն և Սուրբ Հոգուն, ինչպե՞ս կարող ենք աղանդավոր լինել», իսկ եթե հարցը ավելի է խորանում, վերջին հանգրվանում հնչում է. «Մենք էլ ենք եկեղեցի, մեր ու Առաքելական եկեղեցու միջև ոչ մի տարբերություն չկա, մենք ընդունում ենք նրանց, իսկ կաթողիկոսը անձամբ ընդունել է մեր առաջնորդին ու հավաստագրեր փոխանցել (յուրահատուկ սուտ)»: Իսկ եթե հանկարծ աղանդավորի դիմաց կանգնած է փոքր-ինչ հոգևոր հասունություն ունեցող մեկը, ապա անպայման պիտի ասվի «Մենք ընդունում ենք Նիկիական 325թ. հանգանակը, որը Հայ Եկեղեցին էլ է ընդունում»: Անշուշտ Նիկիական հավատամքը հիմք է Հայոց Եկեղեցու վարդապետության համար և հնարավոր է այն համընկնում է աղանդավորականի հետ, սակայն չէ՞ որ կան բաներ, որոնք իսպառ չեն համընկնում: Ասենք արգանակը կազմում է համեղ ճաշի, ապուրի հիմքը, սակյան հարցն այն է, որ ապուրն իր անվանումը և յուրայատկությունը ստանում է այն բաղադրիչների շնորհիվ, որոնք ավելացվում են արգանակի մեջ: Եվ եթե անգամ Նիկիան ընդունենք հիմք, ապա ինձ համար մշտապես մութ է մնացել, թե ինչպես են աղանդավորները մեկնաբանում «Հավատում ենք նաև մեկ ընդհանրական, առաքելական Սուրբ Եկեղեցուն, մեկ մկրտության...» տողը: Միայն այս նախադասության մեջ աղանդներից ամեն մեկը խախտում է 3 կարևոր կետ`

1. Ակնհայտ է, որ աղանդների ճնշող մեծամասնությունը բողոքականության ծնունդ է. թե որ առաքյալն է «Բողոքական եկեղեցու» հիմքը դրել (հմմտ. Եփես. 2:20)` վերածելով առաքելականի, հայտնի չէ: Համենայն դեպս ինձ Մարտին Լյութեր անունով առաքյալ Քրիստոսի առաքյալների և անգամ աշակերտների շարքում հայտնի չէ:
2. Աղանդները, բացի այն որ ընդունում են հանգհանակը` չընդունելով Եկեղեցու` Սուրբ Առաքյալներից որևէ մեկի կողմից հաստատված լինելը, մաս չեն կազմում նաև Ընդհանրական Եկեղեցու, որի կազմի մեջ մտնում են այն Եկեղեցիները, որոնք մասնակցել են Նիկիայի Տիեզերական Առաջին ժողովին:
3. Վերջապես ամենացավալի զանցառությունը ինձ համար` «մեկ մկրտություն»: Ունեմ ծանոթներ, որոնք եղել են Հայ Առաքելական եկեղեցու մկրտությունն ու դրոշմը կրողներ, սակայն մի օր հանկարծակի հայտնվել են աղանդների մեջ: Իմ ծանոթներին բոլորին անխտիր մկրտել են աղանդավորական ծեսով` զանց առնելով մեկ անգամ արդեն մկրտված լինելը, ինչով էլ անարգել են Աստծուն (հմմտ. Եթես. 4:4-5, Եբր. 6:4-6):

Դարձյալ միամիտիս մոտ հարց է ծագում. ինչպե՞ս ոչ մի տարբերություն չկա, եթե աղանդը չի հիմնադրել առաքյալներից մեկը, ինչպե՞ս ենք մենք նույնը, եթե մեկ ընդհանուր (Ընդհանրական) ընտանիքի չենք պատկանում, ի՞նչն է պատճառը, որ Հոգուց ծնված` մկրտված մարդուն վերստին ծնեցնում են: Գաղտնիք չէ, որ մկրտությունը խորհուրդն ունի նաև անհատի եկեղեցական անդամագրման նպատակ, այսինքն մկրտվեցիր մեզ մոտ, դու մեր անդամն ես: Իսկ եթե Հայոց Եկեղեցու ու աղանդի միջև տարբերություն չկա, ինչո՞ւ են իրենց շարքերում նորից մկրտում: Թող ընդունեն այնպես, ինչպես կա... Ստացվում է, որ տարբերություն իսկապես կա, և այդ տարբերությունն իսկապես ահռելի է:

Շատ հեռացա թերևս. բավական է ուղղակի նկատել արտաքին տարբերությունները Հայոց եկեղեցիների ու վանքերի և աղանդավորական «եկեղեցիների» ու սրահների միջև, հայ հոգևորականների և աղանդի «հովիվների ու պատվելիների» միջև, հայոց հոգևոր շարականների և աղոթքների և աղանդների աղոթքների միջև... Տարբերությունները բազմաթիվ են. եթե մակերեսային ու արտաքին հարցերում են այսքան շատ տարբերությունները, որքան ևս առավել դրանք կլինեն ներքին, բովանդակային դաշտում: Ուրեմն պարզվում է, որ «ես աղանդավոր չեմ», «մենք նույնն ենք», «մենք էլ ենք եկեղեցի» արտահայտությունները դեռևս բավարար չեն աղանդավոր չլինելու համար...

Ամեն դեպքում, եթե քեզ, ընթերցող, հանդիպել է իմ բերած փաստարկներից գեթ մեկը, ապա ուշադիր եղիր. աղանդը մերձակայքում է. «Զգո՛յշ եղէք ինքներդ ձեր հանդէպ, որպէսզի չկորցնէք ինչ որ վաստակեցիք, այլ ստանաք բովանդակ վարձը։ Ամէն ոք, ով առաջ է անցնում եւ չի մնում Քրիստոսի վարդապետութեան մէջ, չի ճանաչում Աստծուն։ Ով մնում է վարդապետութեան մէջ, նա ընդունում է ե՛ւ Որդուն, ե՛ւ Հօրը» (Բ Հովհ. 8-9):